Ναξος

1. Διακοπές στη Νάξο

Tο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, είναι ορεινή (Δρίος ή Οζιά ή Ζας, 1004 μ.) με ανεπτυγμένη κτηνοτροφία. Παράγει τυροκομικά, εσπεριδοειδή, λάδι, ελιές, κρασί. Ορυχεία σμύριδας (ναξίας γης) λειτουργούν κοντά στον Απείρανθο. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει αξιόλογη τουριστική κίνηση, καθώς το αεροδρόμιο της (ένα χλμ. από τη Χώρα) τη συνδέει με την Αθήνα. Ακτοπλοϊκά, το νησί συνδέεται με τον Πειραιά (απόσταση 103 μίλια), τη Ραφήνα (το καλοκαίρι) και την Θεσσαλονίκη. Τακτική ακτοπλοϊκή επικοινωνία έχει το νησί και με τις Αμοργό, Ανάφη, Δονούσα, Ηράκλεια, Σαντορινη, Ίο, Κουφονήσι (Πάνω), Πάρο, Σύρο, Σχοινούσα και Φολέγανδρο. Το καλοκαίρι και με Αστυπάλαια, Κάλυμνο, Κω, Νίσυρο, Ρόδο, Σύμη, Τήλο και Ηράκλειο Κρήτης.

Η ακτογραφία της Νάξου δεν παρουσιάζει κολπώσεις ανεπτυγμένες ούτε ασφαλείς φυσικούς λιμένες και εξ αυτού του λόγου οι κάτοικοι ασχολούνται περισσότερο με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες και πολύ λίγο με αλιευτικές. Στο Β-ΒΑ. άκρο της νήσου υπάρχει ο ορμίσκος του Απόλλωνα που παρέχει μερική ασφάλεια στα πλοία, κυρίως από ΝΔ ανέμους. Προς Δ. η χερσόνησος Στελίς σχηματίζει τον όρμο του Αγ. Προκοπίου, προς τα βόρεια του οποίου βρίσκεται η ομώνυμη πόλη Χώρα και ο κύριος λιμένας της νήσου. Τα πρώτα λιμενικά έργα ξεκίνησαν το 1919 με την ένωση της νησίδας Παλάτια ή Στρογγύλης ή Βάκχου. Τέλος προς Ν. υφίσταται ο ορμίσκος Πάνορμος που εξασφαλίζει τα πλοία από βορείους ανέμους. Γενικά η Νάξος έχει σχήμα ωοειδές και γεωφυσικά διακρίνεται στην ορεινή Νάξο (ανατολική και βόρεια) και στη πεδινή Νάξο (δυτική και νότια).

Γεωλογικά η Νάξος αποτελεί ένα πλούσιο γεωλογικό πάρκο από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα μη αξιοποιήσιμο ακόμη. Τα πετρώματα αυτά είναι κυρίως κρυσταλλοπαγείς σχιστόλιθοι, γνεύσιοι και μάρμαρα σε εναλλασσόμενα στρώματα με όγκους γρανίτη, κοντά σχετικά στη πόλη της Νάξου και στο ΒΔ. τμήμα της νήσου. Πετρώματα πλειστόκαινου περιόδου υπάρχουν στη χερσόνησο της Στυλίδας, κυρίως ψαμμίτες, καθώς και Β., ΒΑ. κοντά στις παράκτιες περιοχές της νήσου. Επίσης απαντώνται και πλούσια εκρηξιγενή πετρώματα κοντά στις Εγγαρές και αλλού. Εκτός όμως των μαρμάρων στο κέντρο και ΒΑ. κοντά στη Κόρωνο, υπάρχουν επίσης τα περίφημα κοιτάσματα σμύριδας.

Τη Νάξο κατατέμνει από Β. προς Ν. μία ορεινή ράχη σχεδόν ενιαία γυμνή και βραχώδης με υπέροχες γεωλογικές μορφές κυρίως στη κεντρική πλευρά της, κοντά στη Κεραμωτή και στη νότια, σχηματίζοντας δύο κορυφές (όρη) τον Ζα (ή Ζευς) και το όρος Κόρωνος.

2. Δραστηριότητες στη Νάξο

Καταδύσεις στη Νάξο: Η πλούσια ακτογραμμή του νησιού δεν μπορεί παρά να αποτελεί πόλο έλξης για αυτοδύτες. Για αυτούς που είναι σε προχωρημένο επίπεδο τους περιμένουν συναρπαστικές θαλάσσιες εξερευνήσεις σε ναυάγια, σπηλιές και βυθισμένα αεροπλάνα.  Για τους αρχάριους οι σχολές κατάδυσης του νησιού είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να ανακαλύψουν τη μαγεία της θάλασσας. Τις σχολές θα τις συναντήσετε στις οργανωμένες παραλίες που στελεχώνονται από σύγχρονα μέσα και έμπειρο προσωπικό. Προτεινόμενες περιοχές για καταδύσεις είναι: Το Ναυάγιο «Μαριάννα», το  Ναυάγιο «Baufighter», η Ξέρα «Φρουρός» και το  Μεγάλο Γλαρονήσι. Ωστόσο, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τις σχολές κατάδυσης, που γνωρίζουν καλύτερα από όλους τα καταδυτικά σημεία που είναι κατάλληλα για κάθε ενδιαφερόμενο και μπορούν να σας κατευθύνουν με ασφάλεια και άνεση στις υποθαλάσσιες εξερευνήσεις σας.

Πεζοπορία στη Νάξο : Απολαύστε την φυσική ομορφιά του νησιού και τα ιστορικά αξιοθέατα που ξεδιπλώνονται μπροστά σας καθώς περπατάτε στα παλιά μονοπάτια. Επιλέξτε την διαδρομή που θέλετε την ημέρα που εσείς επιθυμείτε, με τον έμπειρο οδηγό σας, είτε συμμετέχοντας σε ένα μικρό γκρουπ μέχρι 6 ατόμων, είτε σε μια ιδιωτική περιήγηση αποκλειστικά για εσάς. Γνωρίστε την ανεξερεύνητη Νάξο και ανακαλύψτε μαζί μας την αληθινή ψυχή του νησιού.

Το νησί της Νάξου συνδυάζει υπέροχες παραλίες και εντυπωσιακή ενδοχώρα.

Το τοπίο εναλλάσσεται συνεχώς. Καλλιεργημένα περιβόλια δίνουν τη θέση τους σε φαράγγια με πλούσια βλάστηση κι αυτά με τη σειρά τους σε απότομους κρημνώδεις λόφους.

Μέσα στο τοπίο αυτό, τα γραφικά χωριά του νησιού συνδέονται μεταξύ τους με ένα δίκτυο μονοπατιών από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Μέσα από αυτά τα μονοπάτια συναντάμε ξανά τον παλιό τρόπο ζωής και την φυσική ομορφιά ενός αιγαιοπελαγίτικου μοναδικού σκηνικού.

H Naxos Trekking είναι μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση που σκοπό έχει να στηρίζει την τοπική κοινωνία και να ενισχύει τομείς όπως ο πολιτισμός, η προστασία του περιβάλλοντος, η διατήρηση της παράδοσης και η προώθηση των τοπικών προϊόντων.

Tel. : +306955445900

Link :  www.naxostrekking.com

 

Wind surfing & kite surfing στη Νάξο: Η Νάξος και η τοπολογία της δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για του λάτρεις των θαλάσσιων σπορ, ειδικά την καλοκαιρινή περίοδο που τα μελτέμια κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Στη Νάξο το πιο διαδεδομένο θαλάσσιο σπορ είναι το windsurf που έχει σαν σύμμαχό του το μελτέμι, τον ευεργετικό άνεμο που πνέει το καλοκαίρι κατά τη διάρκεια της μέρας με μέση ένταση τα 5 beaufort. Στη Νάξο μπορεί κανείς να βρει παραλίες για κάθε επίπεδο (αρχάριοι, προχωρημένοι, δεξιοτέχνες) καθώς και για κάθε κατηγορία (slalom/speed, wave, freestyle, free-ride). Η παραλίες του Αμίτη, Άη Γιώργη (για βόρειους ανέμους – μελτέμι) και της Αγιασού (για νότιους ανέμους)  προσφέρονται για wave. Στη λιμνοθάλασσα (lagoon) του Άη Γιώργη δημιουργούνται οι πλέον ιδανικές συνθήκες για speed/slalom καθώς και της όλο και πιο δημοφιλούς κατηγορία του windsurf, το freestyle (με πολλούς αναβάτες από Ελλάδα και εξωτερικό να την επιλέγουν σαν μέρος για την προετοιμασία τους). Επίσης η λαγκούνα, με τα ήσυχα και ρηχά νερά της, είναι ένα από τα φιλικότερα μέρη στην Ελλάδα για να κάνει κάποιος τα πρώτα του βήματα στον κόσμο του windsurf. Στις παραλίες του Άη Γιώργη, της Πλάκας και της Μικρής Βίγλας λειτουργούν οργανωμένα αθλητικά κέντρα με σύγχρονο εξοπλισμό για εκείνους που θέλουν να μάθουν τα μυστικά του σπορ καθώς να και να βρουν ότι χρειαστούν. Η μικρή Βίγλα είναι διεθνής τόπος συνάντησης για τους λάτρεις του windsurf καθώς και του kite surf -ενός παρεμφερούς και όλο και πιο δημοφιλούς σπορ (λειτουργούν εκεί σχολές για την εκμάθησή του).

Για εκείνους που αγαπούν το θαλάσσιο σκι, wake board και τα παιχνίδια με banana και tubes, οι οργανωμένες παραλίες του Άη Γιώργη και της Πλάκας διαθέτουν εξοπλισμό προς ενοικίαση για να απολαύσετε την βόλτα σας και να γεμίσετε αδρεναλίνη.

Ιππασία στη Νάξο: Η βόλτα με το άλογο αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία κατά τη διάρκεια των διακοπών σας. Θα μπορέσετε να ιππεύσετε κατά μήκος των παραλιών της Νάξου απολαμβάνοντας μοναδικές στιγμές αλλά και ανάμεσα σε μονοπάτια που θα σας φέρουν σε γνωριμία με την ομορφιά του νησιού. Οι σχολές προσφέρουν ιππασία στις παραλίες της Νάξου για τους αναβάτες όλων των επιπέδων, από αρχάριους έως έμπειρους. Για τα μικρά παιδιά υπάρχουν και πόνι για να μπορέσουν και αυτά να ακολουθήσουν τους μεγαλύτερους σε αυτή τη μοναδική βόλτα.   Ζήστε μια μοναδική εμπειρία διασχίζοντας με άλογο (και οδηγό) τις αμμουδιές του νησιού, απολαμβάνοντας μια βόλτα κάτω από τη πανσέληνο, πειραματιστείτε ιππεύοντας δίπλα στη θάλασσα ή ανακαλύψτε την ανέγγιχτη φύση της Νάξου.

Ποδηλασία στη Νάξο: Η Νάξος, λόγω του μεγάλου μεγέθους της και της πλούσιας φύσης της, που παρέχει μεγάλες εναλλαγές τοπίων, από παραθαλάσσια μέχρι ορεινά, προσφέρεται τόσο για ορεινή ποδηλασία όσο και για ποδηλασία δρόμου.  Για την ποδηλασία δρόμου υπάρχουν ιδανικές διαδρομές , ενώ το φυσικό ανάγλυφο του νησιού και το μοναδικό περιβάλλον προσφέρουν συναρπαστικές διαδρομές σε μονοπάτια,  επαρχιακούς δρόμους, αλλά και σε ειδικά σχεδιασμένες ποδηλατικές διαδρομές, που βρίσκονται σε διάφορα σημεία του νησιού.

Στην ενότητα αυτή παραθέτουμε ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες διαδρομές που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για ποδηλάτες. Ωστόσο, μπορείτε και εσείς να ανακαλύψετε δεκάδες άλλες διαδρομές στο νησί.

Ιστιοπλοια στη Νάξο: Η Νάξος με την απέραντη ακτογραμμή και τις μοναδικές παραλίες είναι ο παράδεισος των ιστιοπλόων. Μπορείτε να κάνετε τον γύρο του νησιού και να αγκυροβολήσετε σε απάνεμους όρμους ή στις μαρίνες και τα αγκυροβόλια του νησιού. Ο περίπλους της νότιας πλευράς του νησιού, μια διαδρομή σχεδόν 40 ναυτικών μιλίων με επιστροφή, είναι απολύτως προτεινόμενη για το καλοκαίρι, αφού δεν την επηρεάζουν τα μελτέμια.

Στο λιμάνι της Χώρας μπορείτε να αγκυροβολήσετε στο μυχό του προλιμένα με σχετική ασφάλεια και στην εξωτερική πλευρά του κύριου μόλου του λιμανιού, προσέχοντας βέβαια να μην εμποδίζετε τα επιβατηγά  πλοία που δένουν στο λιμάνι. Στο εσωτερικό του λιμανιού υπάρχουν λίγες θέσεις, γι’ αυτό θα πρέπει να βρεθείτε στο λιμάνι νωρίς το πρωί. Στο λιμάνι θα έχετε επαρκέστατη υποστήριξη σε ό, τι χρειαστείτε (νερό, καύσιμα, μηχανολογική και ηλεκτρολογική υποστήριξη, τρόφιμα κ.ά.)

3. Οι παραλίες στη Νάξο

Οι μακριες αμμουδιες νότια της Χώρας από τον όρμο του Αγίου Γεωργίου, στη νότια πλευρά της Χώρας, μέχρι τον όρμο της Αγιασσού, στα νοτιοδυτικά της Νάξου, συναντάμε ατέλειωτες μαγευτικές αμμουδιές, την μία μετά την άλλη: ‘Αγιος Προκόπης, Αγία ‘Αννα, Πλάκα, Ορκός, Μικρή Βίγλα, Καστράκι, ‘Αλυκό, Πυργάκι. Από αυτές ο Άγιος Προκόπης και η Άγία Άννα έχουν μεγάλη τουριστική ανάπτυξη με μαγαζιά κάθε είδους. Όλες οι υπόλοιπες παραλίες έχουν τουριστική υποδομή χωρις να έχουν μπει ακόμα στους έντονους ρυθμούς της τουριστικής ανάπτυξης. Υπέροχες παραλίες συναντάμε και στην ανατολική πλευρά του νησιού που δεν είναι αναπτυγμένη τουριστικά, με εξαίρεση τον Απόλλωνα. Στις παραλίες της ανατολικής πλευράς μπορείτε να βρείτε μία ολόδική σας γωνιά ακόμα και την περίοδο της τουριστικής αιχμής. Στη διαδρομή από την Χώρα μέχρι τον Απόλλωνα συναντάμε πολλούς μικρούς, απομονωμένους όρμους, ιδανικούς για κολύμπι, εκτεθειμένους όμως στους βόρειους ανέμους.

Άγιος Γεώργιος: Είναι η δημοφιλής και πολυσύχναστη παραλία της Χώρας. Αμμουδιά με ρηχά νερά, προστατευμένη από τους ανέμους, ιδανική για παιδιά. Λειτουργεί οργανωμένο αθλητικό κέντρο με σύγχρονο εξοπλισμό για όλα τα θαλάσσια σπορ. Υπάρχουν ταβέρνες και παραλιακά μπαράκια.

Άγιος Προκόπης: Πασίγνωστη και οργανωμένη τουριστικά. Η παραλία του Άγιου Προκόπη έχει χοντρόκοκκη άμμο και πεντακάθαρα διάφανα νερά που την κάνουν να μοιάζει με τεράστια πισίνα. Υπάρχει δυνατότητα για θαλάσσια σπορ.

Αγία Άννα: Η ατέλειωτη αμμουδιά της Αγίας Άννας αποτελεί συνέχεια της παραλίας του Άγιου Προκόπη. Υπάρχει δυνατότητα για θαλάσσια σπορ. Χαρακτηριστικό της Αγίας Άννας το δάσος με τους σπάνιους κέδρους που φύονται μέσα στην καυτή άμμο.

Πλάκα: Μια ατέλειωτη αμμουδιά (4 χλμ.) που αποτελεί συνέχεια της παραλίας της Αγίας Άννας. Ένας χωματόδρομος χωρίζει την παραλία από τον κάμπο που καταλήγει σ’ αυτή. Κατά μήκος του υπάρχουν ταβέρνες και μπαράκια

Μικρή Βίγλα: Ουσιαστικά πρόκειται για δύο υπέροχες αμμουδιές, της Μικρής Βίγλας και της Παρθένου, που χωρίζονται από τον βράχο της Μικρής Βίγλας. Εξ’ αιτίας των ιδανικών καιρικών συνθηκών, η παραλία της Παρθένου, έχει καθιερωθεί σαν τόπος συνάντησης των φίλων της ιστιοσανίδας από όλο τον κόσμο. Υπάρχουν λίγες ταβέρνες.

Καστράκι: Μεγάλη παραλία μήκους 3 χλμ. με λευκή ψιλή άμμο. Στον ομώνυμο οικισμό υπάρχουν λίγες ταβέρνες. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν ερείπια μυκηναϊκής ακρόπολης και ο πύργος του Οσκέλου.

Αλυκό: Εξωτική ατμόσφαιρα με αμμόλοφους και δάσος από κέδρους. Δεν είναι ιδιαίτερα πολυσύχναστη. Στην περιοχή υπάρχουν ταβέρνες.

Πυργάκι: Εδώ καταλήγει ο περιφερειακός δρόμος που ξεκινά από την Χώρα και κατευθύνεται νότια. Αμμόλοφοι, κέδροι και απόλυτη ηρεμία. Υπάρχουν ταβέρνες.

Αγιασσός: Αμμουδιά με ρηχά πεντακάθαρα νερά. Η πρόσβαση στην παραλία δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη αφού μόνο χωματόδρομοι οδηγούν σε αυτήν. Ο ένας ξεκινάει λίγο πριν το Πυργάκι και ο άλλος έξω από το χωριό Σαγκρί. Υπάρχει μικρός οικισμός με ταβέρνα.

Απόλλωνας: Όμορφο ψαροχώρι, κτισμένο σε όρμο στην βορειοανατολική ακτή της Νάξου. Έχει τουριστική ανάπτυξη και συνδέεται με την Χώρα με καινούργιο παραλιακό δρόμο. Έχει μεγάλη παραλία που συνδυάζει άμμο και βότσαλο και παραθαλάσσια ταβερνάκια. Πολύ κοντά στην είσοδο του χωριού βρίσκεται ο Κούρος του Απόλλωνα.

Λιόνας: Θα φτάσετε στον Λιόνα ακολουθώντας έναν κατηφορικό, φιδωτό δρόμο που ξεκινάει έξω από την Κόρωνο. Στη διαδρομή φαίνονται οι στοές των σμυριδωρυχείων. Η παραλία του Λιόνα, στον ομώνυμο όρμο, έχει τεράστια βότσαλα και βαθιά πεντακάθαρα νερά. Υπάρχει μικρός οικισμός με παραθαλάσσια ταβερνάκια.

Μουτσούνα: Είναι ένας γραφικός παραλιακός οικισμός, με όμορφες αμμουδιές και γραφικά ταβερνάκια πάνω στο κύμα, στις ανατολικές ακτές της Νάξου. Είναι το μόνο φυσικό λιμάνι του νησιού και απέχει από την Χώρα 38 χλμ. Στη Μουτσούνα φτάνουμε ακολουθώντας έναν κατηφορικό, φιδωτό δρόμο που ξεκινάει έξω από το χωριό Απείρανθος.

Ψιλή Άμμος: Αμμόλοφοι, δάσος με κέδρους και ειδυλλιακή ατμόσφαιρα. Εδώ θα φτάσετε ακολουθώντας τον παραλιακό χωματόδρομο που ξεκινάει από την Μουτσούνα και κατευθύνεται νότια.

Καλαντός: Στο νοτιότερο άκρο της Νάξου, υπέροχη αμμουδιά, προστατευμένη από τους ανέμους. Υπάρχουν εκδρομικά καραβάκια που οργανώνουν ημερήσιες κρουαζιέρες για να γνωρίσετε το Καλαντό. Υπάρχει δρόμος που ξεκινάει έξω από το χωριό Φιλώτι αλλά είναι κακός και μόνο για κατάλληλα οχήματα. Αν αποφασίσετε να πάτε μόνοι σας, πάρτε μαζί σας προμήθειες.

Αμπράμ: Μικρή αμμουδιά με πεντακάθαρα, ζεστά νερά (πιθανώς εξ αιτίας κάποιου θαλάσσιου ρεύματος). Υπάρχει μικρός οικισμός και ταβέρνα.

Αμίτης: Εδώ καταλήγει ο δρόμος που ξεκινάει από το χωριό Γαλήνη. Μεγάλη, κατάλευκη αμμουδιά, χωρίς πολυκοσμία. Προσοχή στα παιδιά γιατί υπάρχουν θαλάσσια ρεύματα. Υπάρχει καντίνα.

4. Τα αξιοθέατα στη Νάξο

Τα βυζαντινά μνημεία της Νάξου: Στο νησί της Νάξου, οι περισσότερες εκκλησίες που χτίστηκαν κατά τη βυζαντινή περίοδο (κατά τον 6ο μέχρι τον 15ο αιώνα), χτιστηκαν σε πεδιάδες, οροπέδια και ορεινούς όγκους. Πολύ συχνά, περπατώντας στα στενα δρομακια της Ναξου,συνανταμε μικρες πετρινες εκκλησιες με πλουσιες τοιχογραφιες. Τα μνημεία αυτά αναδύονται μέσα από τις πολλές ελαιωνες ή πάνω σε βραχώδη τοπία. Ο φυσικος πλούτος των τοπίων εχει μια σπάνια ομορφιά που οι επισκέπτες δεν θα ξεχάσουν ποτέ. Ο μεγάλος αριθμός των εκκλησιών της Νάξου μας δίνει πληροφορίες για την βυζαντινη περίοδο και αναπληρωνει την ελλειψη ιστορικών πηγών της ιστοριας της Νάξου και γενικότερα των Κυκλάδων κατα την βυζαντινή περιοδο.

Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά στα κάστρα. Τα ερείπια του κάστρου της Απαλιρου, τα οποία βρίσκονται σε ενα οχυρωμενο οικισμο, νοτια του Σαγκρι που ήταν σε χρήση από τον 7ο έως τις αρχές του 13ου αιώνα. Μπορούμε να δούμε τον τοίχο με το κυκλικό πύργο, τις πολλές δεξαμενές νερού και τις πολλες καταστραμμένες εκκλησίες. Το δεύτερο κάστρο είναι γνωστό ως το Απάνω Κάστρο της Νάξου και βρίσκεται ανάμεσα στην Ποταμιά και τα χωριά Τσικαλαριό και Χειμάρρου, αλλά δυστυχώς αυτό το κάστρο είναι επίσης σε ερείπια.

Οι βυζαντινές εκκλησίες της Νάξου είναι πάρα πολλες και θα σας πάρει περισσότερο από μερικές ημέρες για να τις επισκεφθείτε. Στην περιοχή της Τραγαίας, υπάρχουν τόσες πολλές βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής που δίκαια ονομάστηκε ως ο Μυστράς των Κυκλάδων. Οι εκκλησίες, όλες φτιαγμένες από πέτρα που χαρακτηρίζονται από το μικρό τους μέγεθος και απλό σχήμα. Ο τύπος των εκκλησιών που βρέθηκαν στο νησί της Νάξου είναι απλές, βασιλικές με τρούλο. Οι εικόνες που στολίζουν τις εκκλησίες είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσες. Αν και έχουν ενα επαρχιακό χαρακτήρα, που χαρακτηρίζονται από ποικιλία και το υψηλό καλλιτεχνικό τους επίπεδο. Η αφηρημένη διακόσμηση σε μερικές από τις εκκλησίες είναι επίσης αρκε ενδιαφέρουσα. Τα θέματα της διακόσμησης περιλαμβάνουν γεωμετρικά σχέδια και ζώα και αναφέρονται στην περίοδο της εικονομαχική περίοδο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, Ορθόδοξες εκκλησίες συνεχίζονται να χτίζονται, ιδιαίτερα κατά το δεύτερο μισό του 13ου και το πρώτο μισό του 14ου περιόδου.

Πορτάρα και το ναό του Απόλλωνα: Αυτό είναι η πιο διάσημη πόρτα στις Κυκλάδες, η οποία ονομάστηκε πορτάρα λόγο του μεγέθους της. Η Πορτάρα είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Νάξου. Αποκαλύπτει την πλούσια ιστορία της Νάξου  και εντυπωσιάζει τους επισκέπτες νησιών με το μεγαλείο της. Η Πορτάρα ήταν η πύλη του ναού του Απόλλωνα στο μικρό νησάκι Παλάτια. Χτίστηκε κατά το τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. Το μέγεθος του ναού είναι 54 μ. Χ 28 μέτρα. Η πύλη έχει δημιουργηθεί από τέσσερις μονολιθικα αρχιτεκτονικά μέλη. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, ο ναός μετατράπηκε σε εκκλησία, η οποία διατηρήθηκε τουλάχιστον μέχρι την Ενετοκρατία.

Το μοναστήρι και ο πύργος της Αγιάς: Η Μονή της Αγιάς είναι κτισμένη στο βόρειο τμήμα του νησιού, σε υψόμετρο 220 μέτρων. Στο προαύλιό της υπάρχει πηγή που περιβάλλεται από πελώρια πλατάνια. Περίπου 150 μέτρα πάνω από την Μονή υψώνεται ο πύργος της Αγιάς (17ος αι.) που καταστράφηκε πρόσφατα από πυρκαγιά. Ο Πύργος είναι ορατός από τον παραλιακό δρόμο που συνδέει την Χώρα με τον Απόλλωνα (περίπου 6 χλμ. πριν τον Απόλλωνα).

Παναγία η Υψηλοτέρα: Είναι ένα μοναστήρια-φρούριο, κτισμένο ανάμεσα στο χωριό Γαλήνη και την θάλασσα. Η Παναγία η Υψηλοτέρα (πύργος της Υψηλής) ιδρύθηκε το 1600 από τον ορθόδοξο Έλληνα Ιάκωβο Κόκκο και αποτελούσε ορμητήριο και καταφύγιο των αγροτών της περιοχής, στον αγώνα κατά των Φράγκων.

Ενετικοί πύργοι: Οι περισσότεροι πύργοι που συναντάμε σήμερα είναι οι ενετικοί που συνδέονται με την περίοδο της φεουδαρχίας. Οι πύργοι είναι κτισμένοι με ναξιώτικη πέτρα. Δεν είναι ασβεστωμένοι ούτε έχουν κανένα άλλο επίχρισμα, πράγμα που τους κάνει να γίνονται ένα με το τοπίο.

Οι σημαντικότεροι μεσαιωνικοί πύργοι που διατηρούνται μέχρι τις μέρες μας είναι ο πύργος του Μπελόνια, κοντά στο χωριό Γαλανάδο, οι πύργοι του Γκρατσία και του Μαρκοπολίτη, στην Τραγαία, ο πύργος του Φραγγόπουλου, στο Κουρουνοχώρι, ο πύργος του Μπαρότση , στο χωριό Φιλώτι.

Η Παναγία η Δροσιανή: Βρίσκεται κοντά στο χωριό Μονή και είναι σημαντικό μνημείο της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Διακρίνουμε τρεις οικοδομικές φάσεις. Το παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών είναι του 7ου αιώνα.

Η Παναγία η Πρωτόθρονη: Η εκκλησία της Παναγίας της Πρωτόθρονης (9ος – 10ος αι.), στο χωριό Χαλκί της Τραγέας, είναι η μεγαλύτερη βυζαντινή εκκλησία της Νάξου. Η εκκλησία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τα επάλληλα στρώματα των τοιχογραφιών της. Λειτουργεί από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια μέχρι σήμερα.

Το μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού: Στους βυζαντινούς χρόνους ανήκει χρονολογικά το οχυρωμένο μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού, έξω από το χωριό Δανακός, με πολύ ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Οι θρύλοι λένε ότι το έκτισε κάποια βυζαντινή βασιλοπούλα.

Το κάστρο του Απαλίρου: Βρίσκεται στην κεντρική Νάξο, στην κορυφή απότομου βουνού. Χτίστηκε την βυζαντινή εποχή. Στους πρόποδές του, βρισκόταν η πρωτεύουσα της βυζαντινής Νάξου.

Ο πύργος του Χειμάρρου: Είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Νάξου. Βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά της, ανάμεσα στον Ζα, το ψηλότερο βουνό της και την θάλασσα. Ο πύργος του Χειμάρρου είναι στρογγυλός, κτισμένος από μάρμαρο και σώζεται σε ύψος 15 μ. περίπου. Επικρατεί η άποψη ότι κτίστηκε στα ταραγμένα ελληνιστικά χρόνια (4ος – 3ος αι. π.Χ.).

Ο παλαιόπυργος της Πλάκας: Αρχαίος ελληνικός πύργος, ανάμεσα στο χωριό Τρίποδες και την παραλία της Πλάκας. Ο θρύλος που τον περιβάλλει μιλάει για μία μάντισσα-βασιλοπούλα που ζούσε σ’ αυτόν.

Κούρος (Απόλλωνα): Κοντά στο χωριό Απόλλωνας, στην είσοδο ενός αρχαίου λατομείου, βρίσκεται ξαπλωμένος στο έδαφος, από το οποίο δεν αποκολλήθηκε ποτέ, ένας μισοτελειωμένος Κούρος (ανδρικό άγαλμα). Το άγαλμα έχει ύψος 10,45 μέτρα, παριστάνει τον Διόνυσο ή τον Απόλλωνα και χρονολογείται στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα.

Κούρος (Φλεριό): Στο Φλεριό, κοντά στο χωριό Μέλανες, σε καταπράσινη κοιλάδα, βρίσκεται ξαπλωμένος στο έδαφος, στην θέση που το παράτησαν οι αρχαίοι τεχνίτες, ένας μισοτελειωμένος Κούρος (ανδρικό άγαλμα). Το άγαλμα έχει υπερφυσικό μέγεθος (6,4 μέτρα) και είναι έργο του 7ου αιώνα π.Χ.

Σαγκρί – Ναός της Δήμητρας: Το ιερό του Γύρουλα, κοντά στο χωριό Σαγκρί, ήταν το θρησκευτικό κέντρο μιας κατ’ εξοχήν αγροτικής περιοχής και ήταν αφιερωμένο στην λατρεία της θεάς Δήμητρας αλλά και του Απόλλωνα. Ο ναός ανήκει χρονολογικά στον 6ο αιώνα π.Χ. και ήταν εξ ολοκλήρου (συμπεριλαμβανομένης και της στέγης) κατασκευασμένος από λευκό μάρμαρο. Σήμερα έχει τελειώσει η αναστήλωσή του ενώ λειτουργεί και μουσειακή έκθεση.

Ύρια – Ιερό Διόνυσου: Το ιερό των Υρίων, 10 χλμ. νότια της Χώρας, στη θέση Λιβάδι, ήταν το επίσημο ιερό του αστικού κέντρου της Νάξου και ήταν αφιερωμένο στον Διόνυσο. Ο ναός που διατηρήθηκε ορατός και αναστηλώθηκε ανήκει στον 6ο αιώνα π.Χ. Οι εργασίες αποκατάστασης του μνημείου έχουν ολοκληρωθεί (ευκολότερη πρόσβαση από το χωριό Γλυνάδο).

5. Χωριά και οικισμοί στη Νάξο

Άγιος Θαλέλαιος: Μικρός και γραφικός οικισμός του Δήμου Νάξου, με 85 περίπου μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία. Είναι χτισμένος στους πρόποδες του λόφου Άγιου Φωκά. Μπροστά του απλώνεται μια πανέμορφη κοιλάδα με περιβόλια που ποτίζονται από πηγάδια αφού δε διαρρέεται από τρεχάμενα νερά. Απέχει 5 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού και είναι ο πρώτος από τους 4 οικισμούς που αποτελούν το δημοτικό διαμέρισμα των Μελάνων.

Τα σπίτια του είναι κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο με στενά δρομάκια χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Τα περισσότερα είναι μικρά και ισόγεια.

Πήρε το όνομα του από τον ομώνυμο Άγιο Θαλλέλαιο το Θαυματουργό που γιορτάζει στις 20 Μαΐου.

Ο ναός του Αγίου είναι δίκλιτος. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε οικοδομήθηκε, αλλά στον εξωτερικό τοίχο υπάρχει η μισοσβησμένη επιγραφή: ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΣΑΓΡΕΔΟC (1501)

Παλιότερα υπήρχε σε μάρμαρο ανάγλυφη και η μορφή του ηγουμένου, αλλά εξαφανίστηκε τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως το κλέψανε.

Ο Άγιος Θαλλέλαιος έζησε κατά τους χρόνους του βασιλέως Νουμεριανού, εν έτει 284. Καταγόταν από το Λίβανο και ήταν υιός του Βερουκίου και της Πωμυλίας. Υπέμεινε πολλά βασανιστήρια για να ασπαστεί την ειδωλολατρία και στο τέλος αποκεφαλίστηκε. Είχε σπουδάσει ιατρός και πρόσφερε υπηρεσίες του χωρίς να παίρνει ποτέ χρήματα (ανάργυρος). Και σήμερα αναφέρονται πολλά θαύματα. Στη μνήμη του ψάλλεται η ακολουθία που έχει γράψει ο Άγιος Πέτρος Νικόδημος ο Αγιορείτης στα 1972, και στην ευρύχωρη αυλή του ναού γινόταν και γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού μας.

Το τότε μοναστήρι του Αγίου Θαλλέλαιου μαζί με το Φωτοδότη και την Αγιά θεωρούνται από τα ποιο παλιά μοναστήρια του νησιού, αφού αναφέρεται, ότι το 1509 ο δούκας Κρίσπος αφιέρωσε αυτά τα τρία μοναστήρια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Από αρχαιολογικής άποψης ο οικισμός έχει να επιδείξει το παλιό υδραγωγείο που έφερνε νερό από τη πηγή του Φλεριού στη Χώρα, τα χρόνια του τυράννου Λύγδαμη, και το οποίο αναστηλώθηκε τα τελευταία χρόνια και βρίσκεται στην ανατολική άκρη του οικισμού. Επίσης Β.Α της εκκλησίας πρέπει στην αρχαιότητα να υπήρχε κάποιο ιερό όπως μαρτυρούν τα σκόρπια μάρμαρα, πολλά από τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί για το χτίσιμο του ενοριακού ναού.

Αγγίδια:  Στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του λόφου του Χρυσόστομου, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από τη πόλη της Νάξου, βρίσκεται κτισμένο το όμορφο μικρό χωριό Αγγίδια. Κτισμένο αμφιθεατρικά στο ύψωμα, με τον κατάλευκο ναό του Αγ. Χαραλάμπους, το χωριό αγναντεύει εμπρός του τον καρπερό κάμπο των Λιβαδιών και πέρα μακριά τη Χώρα και τη γαλάζια θάλασσα. Ο πλήθυσμος του χωριού είναι γύρω στους 300 κατοίκους, οι οποίοι κυρίως με την κτηνοτροφία, την γεωργία και την αμπελουργία. Ο δρόμος Νάξου-Αγγιδίων, είναι γεμάτος από αρχαία και μεσαιωνικά μνημεία που μαρτυρούν και την παλαιά ιστορία του.

Τέτοια μνημεία είναι το παλιό μοναστήρι «τω Φραρώ», το οποίο έχει ανεγερθεί τον 14ο αιώνα μ.Χ. και διαδραμάτισε αξιόλογο ρόλο στη ζωή των Ενετών της Νάξου, το αρχαίο υδραγωγείο του Λύγδαμι, μια μεσαιωνική βρύση, ερείπια της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας του Αγ.Στεφάνου, πυργίσκοι Ενετικοί, ″αγκαλιασμένα″ όλα από την ομίχλη των θρύλων και της παράδοσης.

Πολλά μαρτυρούν, ότι η περιοχή αυτή ήταν από τα αρχαία χρόνια η ″εξοχή″ των αρχόντων της πόλης (Χώρας).

Αγερσανί:  Το χωριό βρίσκεται στο Νοτιοδυτικό μέρος του νησιού. Σε υψόμετρο 40 μ. και απόστασή 4-5 χμ. από τη θάλασσα. Όπως λέει η παράδοση:Το χωριό πήρε τʼ όνομά του “Αγερσανί” από ένα εκκλησάκι, που βρίσκεται περίπου 1 χλμ. εξω από το χωριό στη Ν.Δ. πλευρά του, τον Άγιο Αρσένιο. Αυτό το εκκλησάκι ήταν το πρώτο που βρέθηκε,τότε που χτίστηκε το χωριό.

Ίχνη παλιών οικισμών και διάφορα ευρήματα μαρτυρούν ότι το χωριό ίσως αρχικά ήταν παραθαλάσσιο και κατόπι, για το φόβο των πειρατών, εγκαταλείφθηκε, για να κτιστεί στη θέση που είναι σήμερα.

Το χωριό σήμερα είναι χωρισμένο σε τρεις οικισμούς: Το Απάνω χωριό, το Κάτω Χωριό και το Πέρα χωριό.

Αξιόλογα μνημεία του χωριού είναι: Το πυργάκι του Αγ. Νικολάου με τους χαρακτηριστικούς περιστερώνες του. Οι δυο παλιοί ανεμόμυλοι στο λόφο του Στρούμπουλά. Στην τοποθεσία Ελληνικό, ένας λόφος στο νότιο μέρος του χωριού, υπάρχουν ερείπια αρχαίου φρουρίου και στα Πετράδια, συνοικισμός στα Ύρια, σημάδια αρχαίου ναού και σπασμένα αγγεία.

Στο χωριό επίσης υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγίου Σπυριδώνου, που χάριν στις προσπάθειες του πάτερ Συμεών τα τελευταία χρόνια ανακαινίσθηκε και έγινε ένας πολύ ωραίος ναός που κατακλύζεται σε κάθε λειτουργία από πιστούς χωριανούς , την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 18ου αιώνα, η οποία χρησίμευε και σαν παρατηρητήριο στα πειρατικά χρόνια, η Μονή Τιμίου Προδρόμου μαζί με ξωκλήσι του Αγίου Βασιλείου, που ποτέ όμως δεν έχει κατοικηθεί από μοναχούς και πολλά άλλα ξωκλήσια γύρω από το χωρίο.

Η περιοχή του χωριού είναι από τις πιο πλούσιες του νησιού. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία με τον παραδοσιακό τρόπο, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί πολύ ο τουρισμός στις πανέμορφες παραλίες του χωριού. Γνωστές παραλίες του χωριού είναι η παραλία του Αγίου Προκοπίου, μια από τις ομορφότερες παραλίες της Ελλάδας, η παραλία της Αγίας Άννας με το γραφικό όρμο του Αγίου Νικολάου που εξακολουθεί και σήμερα νʼ αποτελεί αγκυροβόλιο των ψαράδικων της περιοχής αλλά και ξένων ψαράδικων κι έτσι πολλές τράτες και παραγαδιάρικα αγκυροβολούν τακτικά εδώ και η παραλία συχνά μοσχομυρίζει από το άρωμα της κακαβιάς και τέλος η τεράστια παραλία της Πλάκας μήκους 5 χμ. περίπου με τους γραφικούς της αμμόλοφους και την ιδιαίτερη χλωρίδα τους από κρινάκια, βούτημα και αρμιρίκια. Παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν και με τις αλυκές οι οποίες το 1947 παρήγαγαν 1000 τόνους αλάτι. Σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι από αυτές έχει αποξηρανθεί για να κατασκευαστεί το αεροδρόμιο του νησιού το οποίο λειτουργεί από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90.

Το κλίμα του χωριού είναι εύκρατο μεσογειακό με ήπιο χειμώνα και δροσερό καλοκαίρι.

Διοίκηση: Το χωριό μέχρι το 1922 άνηκε στο δήμο Βίβλου. Από το 1992 έως το 1998 ήταν κοινότητα με πρόεδρο και 7μελές κοινοτικό συμβούλιο. Από το 1998 έως σήμερα ανήκει στον Δήμο Νάξου και είναι ένα από τα 10 Δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου.

Απείρανθος Απεράθου ή Απείρανθος:  Το Απεράθου είναι κτισμένο στην πλαγιές ενός λόφου στους ανατολικούς πρόποδες της βουνοσειράς των Φαναριών. Σαν αξιοσημείωτο χωριό αναφέρεται ήδη στα 1413 από τον περιηγητή Χριστόφορο Μπουοντελμόντι.

Το όνομα του, «Απεράθου», εκφέρεται πάντοτε σε γενική πτώση από τότε που για πρώτη φορά το συναντούμε σε λαϊκά κείμενα. Ίσως να προέρχεται από κάποιον ιδιοκτήτη της περιοχής που ονομαζόταν Πέραθος.

Απείρανθο «βάφτισε» το χωριό κάποιος άγνωστος λόγιος, λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821, νομίζοντας ότι του προσδίδει κάποια αρχαιοπρέπεια.

Σήμερα, έχουμε την ευκαιρία να βρεθούμε, να περπατήσουμε, να χαρούμε, σε ένα από τους ωραιότερους πραγματικά παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας, που διατηρεί ζωντανό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του.

Το είπαν το «μαρμάρινο χωριό», μάρμαρο παντού, στους δρόμους, στα σπίτια και φως στον ήλιο του Αιγαίου.

Το χωριό είναι ανεπτυγμένο γύρω από τους δύο Πύργους, πιθανότατα του 17ου αιώνα, που ανήκαν άλλοτε σε Φράγκους μεγαλογαιοκτήμονες.

Κάθε γωνιά του αποτελεί μια ξεχωριστή δημιουργία της λαικής αρχιτεκτονικής, ακόμα και η ποικιλία στις μορφές των ανεφανών (καπνοδόχων) συνιστά μια «κοιλάδα από ανεφανούς».

Το Απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα που διασώζει αρχαία ελληνικά και βυζαντινά στοιχεία, έθιμα παλαιότατα όπως οι Κουδουνάτοι τις Απόκριες, η υφαντική παράδοση και κυρίως το απεραθίτικο τραγούδι, η ικανότητα ανδρών και γυναικών να «μιλούν» με στίχους -τʼ Απεράθου είναι «το χωριό που στιχουργεί»-, κάνουν τʼ Απεράθου ένα τόπο ξεχωριστό ανάμεσα στους ξεχωριστούς σε όλο το Αιγαίο.

Πρόκειται για μια παράδοση που πάει πίσω στα βυζαντινά χρόνια και στην αρχαιότητα, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα μνημεία.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο (επίσης αξίζουν το ενδιαφέρον μας, το Λαογραφικό, το Γεωλογικό, το Φυσικής Ιστορίας, η Βιβλιοθήκη Ν. Γλέζου, ο Υφαντουργικός Συνεταιρισμός Γυναικών) υπάρχουν κυρίως ευρήματα της Κυκλαδικής εποχής, δηλ. της 3ης χιλιετίας π.Χ. Ανάμεσά τους οι επίκρουστες πλάκες της Κορφής τʼ Αρωνιού.

Την οικονομική και καλλιτεχνική άνθηση στα βυζαντινά χρόνια μαρτυρούν εκκλησίες με επάλληλα στρώματα τοιχογραφιών από την εποχή της Εικονομαχίας ως τον 13ο αιώνα.

Μοναδικό μνημείο στα Βαλκάνια, η Αγία Κυριακή με τις περίφημες ανεικονικές παραστάσεις των πτηνών με τις κορδέλες στο λαιμό.

Τόπος βοσκών και γεωργών, σμυριδωρυκτών, ποιητάρηδων, ανθρώπων των γραμμάτων, της τέχνης, της πολιτικής, τʼ Απεράθου περηφανεύεται για την «αυθεντικότητά» του.

Απόλλωνας:  Το μικρό όμορφο ψαροχώρι είναι κτισμένο σε ένα όρμο στη βορειοανατολική ακτή της Νάξου, σε απόσταση 36 χλμ από τη Χώρα. Στην κορυφή του χωριού, στη θέση Καστράκι, βρίσκεται ο Κούρος. Είναι ένα μισοτελειωμένο μαρμάρινο άγαλμα, που έχει μάκρος 10,5 μέτρα και χρονολογείται από τον 6ο π.χ. αιώνα. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το άγαλμα παριστάνει το θεό Διόνυσο ή το θεό Απόλλωνα.

Η μικρή αμμουδένια παραλία, μπροστά στο χωριό περιτριγυρίζεται από ωραία καφέ, σνακ-μπαρ και εστιατόρια.

Ο Kούρος, οι ήσυχες παραλίες και οι πράσινες λαγκαδιές είναι τα κύρια σημεία έλξης αυτής της περιοχής. Μπορείτε να συνδυάσετε το κολύμπι σε καθαρές αμμουδερές ή σε παραλίες με μικρά βότσαλα, με περιπάτους σε λαγκαδιές με φρέσκο τρεχούμενο πόσιμο νερό.

Για την παραμονή σας υπάρχουν ιδιωτικά διαμερίσματα, δωμάτια και ξενοδοχεία, όλα σε πολύ καλή κατάσταση.

Γαλανάδο:  Ένα μικρό γραφικό χωριό 425 κατοίκων σύμφωνα με τη τελευταία απογραφή. Αμφιθεατρικά κτισμένο με θέα τη εύφορη πεδιάδα του Λιβαδιού, τη Στελίδα και τη Χώρα.

Το όνομα του λέγεται ότι προέρχεται από τη γαλλική λέξη γαλάντης, γαλαντόμος(galant, ανοικτοχέρης).

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Τελευταία παρατηρείται δημιουργία νέων κατοικιών στην περιοχή Αγ.Ισίδωρος όχι απαραίτητα από Γαλαναδιώτες.

Ο ενοριακός Ναός είναι του Αγίου Πνεύματος κτισμένος από το 1780 όπως γράφεται πάνω από τη πόρτα του Ναού στο αριστερό κλίτος.

Στη νότια πλευρά του χωριού δεσπόζει Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΜΠΕΛΩΝΙΑ, κατάλοιπο της ενετοκρατίας, που σήμερα ανήκει σε ιδιώτη, στην αυλή του βρίσκεται το δίδυμο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη που ανήκει και στους Καθολικούς και στους Ορθόδοξους.

Ανατολικά και στη θέση ΜΗΤΡΟΠΟΛΟΥ ανάμεσα στις εκκλησίες Αγ.Γεωργίου και Αγ.Ειρήνης υπάρχουν τεράστιοι ογκόλιθοι, λέγεται ότι υπήρχε παλαιολιθικός οικισμός.

Στα όρια με τη Ποταμιά βρίσκονται το εκκλησάκι του Αγ.Δημητρίου κτισμένο μέσα στο βουνό και η εκκλησία του Σταυρού παλιό μοναστήρι.

Βόρεια βρίσκεται η περιοχή ΠΑΡΑΤΡΕΧΟΣ, που ήταν οι θερινές κατοικίες των Φράγκων που έμεναν στη Χώρα, βέβαια δεν υπάρχουν πια οι πανέμορφοι κήποι απομεινάρια στέκουν μόνο οι φοίνικες και η τεράστια αροκάρια.

Γλινάδο:  Η πρώτη ιστορική μαρτυρία για την ύπαρξη του χωριού είναι αυτή του έτους 1672 (σύμφωνα με τη μέχρι σήμερα έρευνά μας) και βρίσκεται σε προικώο έγγραφο των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Αυτό σημαίνει ότι ο οικισμός ιδρύεται περί το 1650, αφού τον Μανόλη Καπούνη, έναν από τους πρώτους του κατοίκους και αναφερόμενο στο προαναφερθέν έγγραφο, τον συναντούμε σε δικαιοπραξίες πριν από το 1672.

Το τοπωνύμιο προέρχεται από την ονομασία «στα μέρη των Γλινάδων», στα μέρη του Μανόλη Γλινού συγκεκριμένα και των συγγενών του. Οι πρώτοι αυτοί οικιστές (πιθανότατα από την Ορεινή Νάξο) και όσοι επακολούθησαν εγκαταστάθηκαν στους δύο (απέναντι ευρισκόμενους) άγονους λόφους του χωριού, τον Δέχτη και το Τζιντίλι, εξ αιτίας της πειρατείας και της κατοχής του εύφορου κάμπου του Λιβαδιού από τους «φράγκους» φεουδάρχες και τους κατόχους γης Χωραΐτες αριστοκράτες. Με το πέρασμα των χρόνων κατοικήθηκε ο μεταξύ των λόφων χώρος και το χωριό πήρε το σημερινό του σχήμα. Σʼ αυτό εγκαταστάθηκαν (ιστορικά αποδεδειγμένο) και οι κάτοικοι τριών γειτονικών του οικισμών που ερήμωσαν σταδιακά: του Αγαμιτάδου, του Λουλούδου και του Τζιτζάμου.

Βασική ασχολία των κατοίκων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία λειτούργησε ως συμπληρωματικό οικονομικό μέγεθος, είχε περιορισμένη βάση στην τοπική οικονομία, αφού ασκούνταν συμβιωτικά. Κάθε οικογένεια διέθετε μικρό ζωϊκό κεφάλαιο, κυρίως αιγοπρόβατα. Τα τελευταία χρόνια όμως η αγελαδοτροφία (πάχυνση ζώων και παραγωγή γάλατος) διαγράφει ανοδική πορεία, και αποτελεί πλέον έναν από τους βασικούς πυλώνες της οικονομικής ζωής του χωριού. Η γεωργία παρέμεινε το κύριο και το διαχρονικό επάγγελμα των κατοίκων του.

Δαμαλάς:  Μικρό χωριό που βρίσκεται σε απόσταση 14 περίπου χλμ από την πόλη της Νάξου, δεξιά του κεντρικού δρόμου προς Τραγαία.

Από τι πήρε το όνομα Δαμαλάς δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες. Σύμφωνα με το μύθο, όπως αναφέρει ο Γιάννης Βερώνης σε σχετικό χρονογράφημα στην εφημερίδα «Δαμαριώνας». Το όνομα στο χωριό δόθηκε προς τιμήν κάποιου τυφλού, σοφού ανθρώπου ονόματι Μανόλης Δαμαλάς.

Μερικά από τα αξιοθέατα που μπορεί να δει κανείς στο Δαμαλά είναι:

Ο Ναός της Αγίας Ειρήνης, χτισμένος γύρω στο 1800 με προσωπική εργασία και προσφορές των Δαμαλιωτών, στην άκρη και στην ψηλότερη θέση του χωριού, λες και από τη θέση αυτή αγκαλιάζει και προστατεύει ολόκληρο το Δαμαλά. Μπαίνοντας μέσα ο επισκέπτης θα δει το περίτεχνο μαρμάρινο τέμπλο, το όμορφο φτιαγμένο ξύλινο χώρισμα του γυναικονίτη και τη θαυμάσια μαρμάρινη κολυμβήθρα. Κυρίως όμως θα νιώσει θρησκευτική κατάνυξη και ευλάβεια από το απλό και απέριττο του Ναού.

Στη Ν.Δ άκρη του χωριού το «αναστημένο» παλιό ελαιοτριβείο. Η πεσμένη του σκεπή και τα γκρεμισμένα ντουβάρια του είχαν θάψει μαζί με τα μηχανήματα του και τον ιδρώτα των παλιών τριατόρων. Το έτος 2000 με πρωτοβουλία του Συλλόγου μας και με προσωπική εργασία (χωρίς αμοιβή) καταφέραμε να το «αναστήσουμε» και να βγάζουμε λάδι όπως τα χρόνια εκείνα… Η πόρτα του είναι πάντα ανοιχτή η είσοδος ελεύθερη. Στο παλιό ελαιοτριβείο (τριό) μπορείς να δεις την τέλεια αρχιτεκτονική του κτιρίου και τα μηχανήματα της εποχής εκείνης… Κυρίως μπορείς να ζήσεις σαν τριάτορας δουλεύοντας στον κύλιντρο και στον εργάτη. Αν όλα αυτά σου κάνουν εντύπωση και θες να τα πάρεις μαζί σου μπορείς να αγοράσεις μόνος σου το βιβλιαράκι που υπάρχει, ρίχνοντας το τίμημα του στο κουτί.

Στη είσοδο του χωριού το παραδοσιακό αγγειοπλαστείο. Εκεί μπορείς να δεις τον τεχνίτη πηλού που με μαστοριά και σεβασμό στην παράδοση, δημιουργεί πάνω στον ποδοκίνητο ή ηλεκτροκίνητο τροχό του απ΄ το μικρότερο διακοσμητικό μέχρι το μεγαλύτερο χρηστικό αγγείο. Κυρίως όμως μπορείς να χαρείς δουλεύοντας ο ίδιος τον πηλό, στη προσπάθεια σου, κάτι να δημιουργήσεις.

Για να δεις, να νιώσεις, να ζήσεις και να χαρείς όλα τα παραπάνω θα περπατήσεις τα στενά και ασπρισμένα δρομάκια του χωριού, και εκεί σίγουρα θα συναντήσεις το καλοδέξιμο και το πλατύ χαμόγελο κάποιου από τους λιγοστούς κάτοικους του χωριού.

Ζωοδόχος Πηγή: Επι του δρόμου Χαλκείου – Ποταμιάς – Νάξου και σε απόσταση 1.100 μ.ετρων συναντάμε τον οικισμό Ζωοδόχος Πηγή που ανήκει στο Δημοτικό Διαμέρισμα του Χαλκείου. Αποτελείται απο τα χωριά Χείμαρρο και Τσικαλαριό, με πληθυσμό 100 περίπου κατοίκων το καθένα. Έχουν κοινό ενοριακό ναό, κοινό Δημοτικό Σχολείο.

Στην είσοδο του Τσικαλαριού, στη φημισμένη πηγή του υπάρχει ο ναϊσκος του Αγίου Στεφάνου του 6ου αιώνα με τοιχογραφίες.

Βόρεια βρίσκεται το εξωκκλήσι Άγιος Παχώμιος γνωστός ως Άϊ Παχύς γιατί στο υπέρθυρο του μια κουλούρα μαρμάρινη από την οποία περνούσαν τα αδύνατα παιδιά για να παχύνουν. Το 1213 ο Άγγελος Σανούδος κατάργησε το έθιμο αυτό όλα τα γύρω χωριά εξεγέρθηκαν και αναγκάστηκε να το επαναφέρει.

Στα Δυτικά και σε απόσταση 880 περίπου μέτρων βρίσκεται το βυζαντινό και μετέπειτα ενετικό φρούριο “Απάνω Κάστρο” με τα ερείπια Βυζαντινών και Φράγκικων εκκλησιών, τα Κυκλώπεια τείχη του και τις επιβλητικές του πολεμήστρες. Στους ανατολικούς πρόποδες του Κάστρου, βρέθηκαν κυκλικοί τάφοι γεωμετρικής εποχής. Τα ευρήματα των ανασκαφών υπάρχουν στο Αρχαιλογικό Μουσείο Αθηνών.

Το Τσικαλαριό στην αρχαιότητα ήταν το εργαστήρι των κατοίκων του κάστρου εξ ου και το όνομα. (Τσικάλι = Πήλινο μαγειρικό σκεύος).

Το όνομα του χωριού Χέιμαρρος προέρχεται από το ποτάμι που ρέει τον χειμώνα και την άνοιξη δίπλα στο χωριό.

Κεραμι: Το Κεραμί είναι μια από τις όμορφες πινελιές του φυσικού πίνακα, που σχηματίζεται από τον ασημόγκριζο ελαιώνα της Τραγαίας και τα κάτασπρα χωριουδάκια του, σπαρμένα εδώ και εκεί. Βρίσκεται στη μέση περίπου του δρόμου που χωρίζει το Χαλκί απ’ το Φιλώτι.

Πάει καιρός τώρα που το Κεραμί έπαψε να είναι το μικρό χωριουδάκι των φτωχών βιοπαλαιστών, με τα λιγοστά χωραφάκια και τα ζώα τους. Τώρα τα σπίτια του έχουν υπερδιπλασιαστεί και είναι ένα αναπτυσσόμενο χωριό, με νέες οικογένειες και αρκετά παιδιά, εγγύηση για το μέλλον του.

Ο επισκέπτης ξεχνιέται και ξεκουράζεται στη θέαση των όμορφων πεντακάθαρων σπιτιών και των ολάνθιστων αυλών τους. Θα του πάρει κάμποση ώρα να κοιτάζει και τα θαυμάζει τον πύργο του Μαρκοπολίτη, που μαγνητίζει το βλέμμα και αναμοχλεύει τη μνήμη, ψάχνοντας να βρει και να θυμηθεί την ιστορία τούτου του νησιού, στα χρόνια της υποτέλειάς του, στους Φράγκους και τους Ενετούς. Η επιθυμία να γνωρίζει το εσωτερικό του Πύργου γίνεται έντονη και έχει δίκιο.

Χώρια από την αρχιτεκτονική του, το κτήριο έχει μετατραπεί σ ένα υπέροχο μουσείο, με πολύτιμες εικαστικές δημιουργίες. Τυχερός θα σταθεί αυτός που θα πετύχει εκεί τον σημερινό ιδιοκτήτη του Κ. Βασίλη Καλαβρό, ή θα τον έχει παρακαλέσει να έρθει και να τον ξεναγήσει.

Δεν είναι νοητό, όμως να φύγει απ’ το χωριό, δίχως να ολοκληρώσει την περιήγησή του στις δυο πανέμορφες εκκλησίες, τους Αγίους Αποστόλους στο Μετόχι και τον Άγιο Iωάννη. Και οι δύο είναι πολύ καλά διατηρημένες, θαυμάσια απομεινάρια της βυζαντινής εποχής.

Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει η μεγάλη εκκλησία του χωριού, ο Ταξιάρχης. Κοντά της, δίπλα στο δρόμο, φιλόξενα καφενεδάκια προσφέρουν ανάπαυλα και χαλάρωση στον ταξιδιώτη, με μερακλίδικο καφέ, ρακί και τ’ άλλα καλοκαιρινά δροσιστικά. ‘Όσο για εδέσματα που μοσχοβολούν προκλητικά από τις ψησταριές, αυτά βρίσκονται θαρρώ στη διάθεση όλων, ντόπιων και ξένων όλα τα καλοκαιριάτικα απόβραδα.

Κεραμωτή:  Η Κεραμωτή είναι ορεινό παραδοσιακό χωριό, χαμένο μέσα σε πλούσια βλάστηση, στο βάθος της λαγκαδιάς που σχηματίζεται ανάμεσα στα βουνά Κόρωνος, Ατραλίκη και Βουνό. Αποτελείται από περίπου 80 σπίτια, εκ των οποίων τα περισσότερα μένουν ακατοίκητα το χειμώνα. Κατά την απογραφή του 2001, το χωριό είχε 76 κατοίκους.

Βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του νησιού και συνδέεται μέσω της μεγαλύτερης οδικής διασταύρωσης στην ορεινή Νάξο, (διασταύρωση Σταυρού Κεραμωτής) με τρεις επαρχιακούς δρόμους με τα χωριά Απείρανθο, Κόρωνο, Κυνίδαρο και Μονή. Στο σημείο αυτό υπάρχει μικρή εκκλησία από πολλά χρόνια πριν τη διάνοιξη των σημερινών δρόμων, αφιερωμένη στην Ύψωση του Σταυρού, όπου και το όνομα της διασταύρωσης. Η θέση της εκκλησίας είναι μοναδική, καθώς μπορεί κανείς να διακρίνει τμήμα της ανατολικής, αλλά και της δυτικής ακτής της Νάξου.

Διοικητικά ανήκει, από το 1999, στο δήμο Δρυμαλίας της Νάξου και αποτελεί ένα από τα έντεκα Τοπικά Διαμερίσματα του Δήμου. Απέχει περίπου 25 χλμ. από τη Χώρα και μαζί με την Απείρανθο, Κόρωνο και Κωμιακή αποτελούν τα σμυριδοχώρια (εξόρυξης σμύριδας) της Νάξου.

Το όνομά της πιθανόν να οφείλεται στη μορφή του οικισμού που μοιάζει ως κέραμος να επιστέφει χαμηλού λόφου.

Βόρεια και Νότια της Κεραμωτής δημιουργούνται οι δύο σημαντικοί ποταμοί της Νάξου, ο ένας από το όρος Κόρωνος και ο άλλος από το όρος Φανάρι. Οι δύο αυτοί ποταμοί συνδέονται στο δυτικό άκρο του χωριού, στη θέση “διποτάματα”, οπότε και συνεχίζει ενιαία το δυτικό ρου, δημιουργώντας το μοναδικό καταρράκτη στη Νάξο ύψους 6 μέτρων, όπου συνεχίζοντας φθάνει στο χωριό Εγγαρές αρδεύοντας τη περιοχή πριν καταλήξει στη θάλασσα. Τα τρεχούμενα νερά, που διατηρούν τη ροή τους ακόμη και το καλοκαίρι, έχουν δώσει στο χωριό μια καταπράσινη μαγευτική εικόνα, που πολύ απέχει από το σύνηθες κυκλαδικό τοπίο. Η ζωή του χωριού στο παρελθόν, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την αφθονία του νερού, όπως μαρτυρούν οι δύο ερειπωμένοι νερόμυλοι, το παραδοσιακό πλυσταριό και το γεφύρι.

Οι Κεραμιώτες και οι Κεραμιώτισσες, όπως ονομάζονται οι κάτοικοι του χωριού, χαρακτηρίζονται από την αγνότητα και φιλοξενία των ανθρώπων των παραδοσιακών ορεινών χωριών της Νάξου. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το δίστιχο γνωστού παραδοσιακού τραγουδιού

«Κεραμωτή και Δανακό

Δεν έχουν άνθρωπο κακό…»

Κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία, ενώ το χωριό φημίζεται για το κρασί και το μέλι.

Η Κεραμωτή είναι έτσι δομημένη, που δεν επιτρέπει την είσοδο αυτοκινήτων στα στενά σοκάκια της, διατηρώντας έτσι ακέραιο τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Στο κέντρο του χωριού διακρίνεται η πλατεία ή «πλάτσα», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους. Ένα άνοιγμα περιστοιχισμένο από πεζούλια, τα οποία γεμίζουν τους καλοκαιρινούς μήνες, από νέους, γέρους και παιδιά. Η «πλάτσα» αποτελούσε στο παρελθόν το σημείο συνάντησης των χωριανών. Λίγο πιο κάτω από την «πλάτσα», βρίσκεται ο μοναδικός «καφενές» που έχει απομείνει στο χωριό και αποτελεί πλέον το νέο σημείο συνάντησης.

Η Κεραμωτή διαθέτει μονοθέσιο δημοτικό σχολείο, που σήμερα παραμένει κλειστό λόγω έλλειψης παιδιών. Το σχολείο ζωντανεύει μια φορά το χρόνο, καθώς τα τελευταία χρόνια οι χώροι του φιλοξενούν τις εκδηλώσεις για το πανηγύρι της Σταυροπροσκύνησης, με παραδοσιακή μουσική, χορό, ντόπια εδέσματα και άφθονο ντόπιο κρασί.

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο όπου και στον περίβολο του ναού υφίσταται και εμπλουτίζεται λαογραφικό μουσείο.

Η ηλεκτροδότηση του χωριού έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ενώ η οδική σύνδεση του χωριού με τον οδικό άξονα Χώρας – Απειράνθου – Απόλλωνα, στη δεκαετία του 1970 με επιχορήγηση της Νομαρχίας Κυκλάδων. Στην ίδια αυτή δεκαετία έγινε και η υδροδότηση όλων των οικιών.

Οι επισκέπτες του χωριού, αξίζει να περιηγηθούν στα γραφικά σοκάκια του, να ξαποστάσουν στη σκιά των πλατανιών στην παλιά γέφυρα του νότιου ποταμού, να δροσιστούν στις πηγές του, να επισκεφτούν το νερόμυλο και το παλαιό “λιοτρίβι” στη πλατεία (“πλάτσα”) του και να καταλήξουν πίνοντας μια ρακή στον «καφενέ» με τους φιλόξενους κατοίκους του.

Μπορεί η Κεραμωτή να μη διαθέτει τις ανέσεις και τις υποδομές των παραθεριστικών κέντρων του νησιού, ωστόσο αποτελεί ένα από τα λίγα δείγματα παραδοσιακών οικισμών της Νάξου, που έχει μείνει ανέγγιχτο από το χρόνο. Η γραφικότητα και το τοπίο του χωριού γεμίζει τον επισκέπτη με ηρεμία, αλλά και θαυμασμό για την ομορφιά της απλότητας. Μια ομορφιά που φθίνει, μια ομορφιά που αποτελεί είδος προς εξαφάνιση, όσο εγκαταλείπεται η παράδοση, όσο ερημώνουν αυτά τα όμορφα χωριά…

Κυνίδαρος:  Χτισμένος σε υψόμετρο 400 περίπου μέτρων, ο Κυνίδαρος βρίσκεται περιτριγυρισμένος από πυκνοφυτεμένες λαγκαδιές με αμπέλια, ελιές, δρύες, πλατάνια και πρινιές. Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι το χωριό ήταν αρχικά κτισμένο σε άλλη τοποθεσία, στη θέση “Κιουρά”, στη γραφική κοιλάδα των Χαλάνδρων. Σύμφωνα με την παράδοση, η περιοχή των Χαλάνδρων είχε πλούσια και πυκνή βλάστηση με πολλά νερά και άγρια ζώα. Από δω ξεκινούσε το αρχαίο υδραγωγείο που κατασκεύασε ο Λύγδαμις τον 6ο π. Χ. αιώνα και τροφοδοτούσε τη Νάξο-Χώρα με νερό, πράγμα το οποίο επαναλήφθηκε και σήμερα (η πηγή της Σκουληκαριάς τροφοδοτεί τη Χώρα και τα χωριά της πεδινής Νάξου με πόσιμο νερό).

Σήμερα στην περιοχή των Χαλάντρων βρίσκεται σχεδόν ερειπωμένος ο ναός του Αγίου Δημητρίου, δίπλα η μεγαλοπρεπής βασιλική του Αγίου Αρτεμίου και λίγο πιο κάτω ο ερειπωμένος συνοικισμός της “Κιουράς”. Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και με αρχαιολογικές μαρτυρίες:

Κατά τη βυζαντινή εποχή της Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας, το χωριό βρισκόταν στην τοποθεσία αυτή και αποτελούσε φέουδο των Φράγκων φεουδαρχών της εποχής. Τα ερείπιά του αποδεικνύουν ότι καταστράφηκε τελείως σε μια άγρια επιδρομή πειρατών κατά τον 15ο αιώνα περίπου.

Οι λίγοι κάτοικοι που σώθηκαν από τον συνοικισμό της “Κιουράς”, έφυγαν στο εσωτερικό του νησιού και έχτισαν το νέο χωριό τους, τον Κυνίδαρο, εκεί που βρίσκεται σήμερα, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Σώζεται έγγραφο που αναφέρεται το τοπωνύμιο “Κηνήδαρος” με χρονολογία 9 Μαρτίου 1539.

Κόρωνος:  Η Κόρωνος είναι ένα από τα παλαιότερα, τα μεγαλύτερα και τα πιο ορεινά χωριά της Νάξου. Η γραφικότητα και ομορφιά αυτού του χωριού είναι κάτι το μοναδικό, το ξεχωριστό, όπως παραδέχονται όλοι όσοι το γνωρίζουν. Βρίσκεται στα ΒΑ του νησιούσε απόσταση 30 χλμ. από την πόλη της Νάξου, και το μεγαλύτερο μέρος του είναι κτισμένο στις αντικριστές πλευρές μιας βαθιάς και καταπράσινης ρεματιάς, γι αυτό και η ονομασία ‘Βόθροι’ που της είχε αποδοθεί εώς το 1932 περίπου.Για τη μετάβαση από τη μια πλαγιά τούτου στην απέναντί της, υπήρχε και υπάρχει μια σχετικά μεγάλη γέφυρα. Είναι το γνωστό σε όλους «Γιοφύρι».

Η Κοινότητα περιλαμβάνει επίσης τους γραφικούς οικισμούς Λιώνα, Ατσιπάπη και Αργοκοιλιώτισσα.

Ολόκληρο το χωριό χωρίζεται σε επτά γειτονιές που είναι:

1. i. Το « Κέντρο ». Όπως φαίνεται και από το όνομά της, η γειτονιά αυτή βρίσκεται στο μέσο του χωριού. Σʼ αυτήν υπάρχει η «Πλάτσα» με τις κληματαριές, τα καφενεία, το «μέγαρο» (σπίτι) του Δημάρχου της εποχής εκείνης και το μεγάλο, το κεντρικό πηγάδι του χωριού. Παλαιότερα η γειτονιά αυτή λεγόταν «Μέσα χωριό ». Δίπλα στο πηγάδι υπήρχε μια στέρνα, που συγκέντρωνε τα άχρηστα νερά και πότιζε τα γειτονικά «περδιάρια» (κήπους).
2. ii. Η « Ανε(γ)υρίδα». Είναι το πιο όμορφο κομμάτι του χωριού. Σκαρφαλωμένη κυριολεκτικά πάνω σε μια καταπράσινη και απότομη βουνοπλαγιά, γύρω από έναν πελώριο γκριζομέλανο βράχο, που φαντάζει έτοιμος να κατρακυλήσει και να σκορπίσει την καταστροφή και το θάνατο, γεμίζει με δέος και θαυμασμό τον όποιον την αντικρίζει. Χαρακτηριστικά της γειτονιάς τούτης είναι οι πολύ απότομες ανηφοριές με τα ατέλειωτα, τσιμεντένια κυρίως σκαλοπάτια τους. Στα πιο παλιά χρόνια, τα σκαλοπάτια αυτά ήταν όλα πέτρινα και έδιναν στην Ανεϋρίδα μια ξεχωριστή ομορφιά, ιδίως όταν, κατά τη διάρκεια των πανηγυριών, καθαρίζονταν καλά και ασπρίζονταν με το φρεσκοσβησμένο, μυρωδάτο, ντόπιο ασβέστη.
3. iii. Τα «Προβολάκια». Είναι μια σχετικά μικρή γειτονιά στους πρόποδες της «Ανεγυρίδας», με ένα μικρό και στενό δρόμο σκαλισμένο ψηλά στην απότομη πλευρά του « Ρυάκα». Ο δρόμος αυτός, ήταν παλιά ένα στενό χωματένιο μονοπάτι, που γέμιζε με φόβο και τρόμο τους μικρούς του διαβάτες.
4. iv. Η «Απάνω στέρνα». Και αυτή είναι μια μικρή γειτονιά που βρίσκεται κοντά στο «Κέντρο». Παλαιότερα ήταν γεμάτη ζωή.
5. v. Το «Κάστρο». Είναι μια αρκετά μεγάλη γειτονιά, που επεκτείνεται συνεχώς εξαιτίας του κοντινού προς αυτήν «αμαξωτού» (αμαξιτού) δρόμου. Πριν 70 χρόνια, η γειτονιά αυτή ήταν πολύ πιο περιορισμένη και λεγόταν « Απάνω γειτονιά».
6. vi. Η «Κάτω (γ)ειτονιά». Η περιοχή αυτή είναι πολύ υποβαθμισμένη και εγκαταλειμμένη. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι βρίσκεται πολύ μακριά από τον αμαξωτό δρόμο. Εδώ, όπως λέγει η παράδοση, κτίστηκαν τα πρώτα σπίτια του χωριού, για να μη φαίνονται από τη θάλασσα και να μην κινδυνεύουν έτσι από τους πειρατές.
7. vii. Το «Λιβαδάκι». Είναι μια αρκετά μεγάλη και ζωντανή γειτονιά, με μαγαζιά και καφενεία, με την εκκλησία αλλά και το Σχολείο του χωριού. Το τελευταίο έχει κτιστεί στη θέση του παλιού νεκροταφείου. Πίσω από το Σχολείο βρίσκεται φούρνος του χωριού και μπροστά σʼ αυτόν ο «Καραμπινάδος», στον οποίο, όταν με τις πολλές βροχές του χειμώνα «άνοιγε» (έβγανε νερό), κατάφευγαν οι πιο πολλές Λιβαδακιώτισσες για το πλύσιμο των ρούχων. Στο Λιβαδάκι ακόμη υπάρχει ο «Κάμπος» και ο «Κακανάσης».

 

Σημαντικός παράγοντας της τοπικής οικονομίας υπήρξε για πολλά χρόνια η εξόρυξη της σμύριδας, που σήμερα απλώς «συντηρείται» και ή εξαγωγή της είναι αρκετά περιορισμένη ενώ οι κάτοικοι πλέον ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία ,την γεωργία και την αμπελουργία.

Η ιδιαίτερη ρυμοτομία και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών της συνθέτουν μια ασυνήθιστη όσο και μαγευτική εικόνα που ξεφεύγει από τις κυκλαδίτικες καταβολές και παραπέμπει έντονα σε χωριό του Πηλίου. Οι γιορτές και τα πανηγύρια οι περίπατοι στις γειτονιές και τα σοκάκια με τα πέτρινα πεζούλια ,τα πολλά σκαλοπάτια, κάτω από στιαστά και καμάρες, η βραδυνή περατζάδα στου Κακανάση και τις πλατείες του χωριού,η επίσκεψη στο λαογραφικό μουσείο, αλλά και η γνωριμία με τα τοπικά προιόντα και έδεσματα αποτελούν αναμφίβολα μια ελκυστική πρόταση για τους επισκέπτες.

Παραδοσιακά καφενεδάκια στη πλάτσα του χωριού και στον δρόμο για την Αγία Μαρίνα περιμένουν όσους θέλουν να δοκιμάσουν ντόπια γλυκά και ρακί ενώ οι παραδοσιακές ταβέρνες στο γιοφύρι του Χωριού με τις τοπικές συνταγές αποτελούν μια μοναδική επιλογή για εκλεκτικούς καλοφαγάδες.

Μέλανες: Το χωριό Μέλανες είναι ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς της Νάξου. Το όνομα Μέλανες σε μύθο παρόμοιο της Ρωξάνης κατά τον οποίον, δύο αδέρφια μετά από μονομαχία για τη διακυβέρνηση της Νάξου σκοτώθηκαν στη περιοχή, όπου σήμερα υπάρχει ο βυζαντινός ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου και, η αδερφή τους διέταξε να φέρουν Μελανάς Χιτώνας, εξʼου και το όνομα .

Στην περιοχή του Φλεριού λειτούργησαν οι πρώτες σχολές γλυπτικής οπού εκεί βρίσκονται ο Κούρος Μελάνων που είναι έργο του 6 αιώνα π.χ. (πολύ παλαιότερο της Ακρόπολης ) και το ιερό των πηγών (ο οίκος της αρχαϊκής εποχής). Άλλο σπουδαίο μνημείο είναι ο Πύργος των Ιησουιτών. Πρόκειται για ένα Μεσαιωνικό χτίσμα που χρονολογείται περίπου το 1680 μΧ. Ισως το σπουδαιότερο χτίσμα του Μεσαίωνα όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Μεσογείου.

Στα υπάρχοντα μνημεία, χαρακτηριστικά επίσης είναι, το ρωμαϊκό υδραγωγείο και το αρχαϊκό υδραγωγείο πού μετέφεραν το νερό από τη περιοχή του Φλεριού στη Χώρα της Νάξου.(Σήμερα σώζονται τμήματα σε διάφορα σημεία)

Οι βυζαντινοί Ναοί του Αγίου Γεωργίου ,της Παναγίας της Κρυπτόματης, το θέρετρο του Σανούδου στις Κάμπονες, ο πύργος του Σανούδου στο Κουρνοχώρι, το ελαιοτριβείο του Ντεμαρί.

Αξιοπρόσεχτοι είναι οι νερόμυλοι, η καταπράσινη κοιλάδα με του ελαιώνες και τις πορτοκαλιές όπως και τα παραδοσιακά ταβέρνακια του Χωριού. Οι κάτοικοι ασχολούνται με οικοδομικές εργασίες (από τους καλύτερους μάστορες στην Ελλάδα) καθώς επίσης με την κτηνοτροφία.

Μύλοι: Ένας τόπος που δεν θα πληγώσει την αισθητική. Αντίθετα η ατμόσφαιρα στα τρία μικρά χωριουδάκια των Μύλων που τα συνδέει μια ονειρεμένη διαδρομή, παλιοί νερόμυλοι με τις τεράστιες άφουκλες, το παλιό υδραγωγείο με τους πανέμορφους καταρράκτες, το γραφικό δρομάκι ανάμεσα στα πρεβόλια, τα πλατάνια, τις ελιές, και τις κουκουμαριές, οι λιγοστοί κάτοικοι του χωριού καλόκαρδοι και ευγενικοί. Όλοι μαζί λειτουργούν αθροιστικά για ένα αξέχαστο οδοιπορικό.

Δεν χρειάζεσαι οδηγό για την επίσκεψη αρκεί να ακολουθήσεις το δρόμο του νερού που σε βγάζει από το Κουρνοχώρι στους Μύλους κι ‘ από κει στο αρχαίο ιερό των πηγών και στους αρχαίους κούρους των Μελάνων. Το όνομα τους το πήραν απ’ τους πολλούς νερόμυλους που είναι σε όλο το μήκος της διαδρομής των νερών. Το χωρίο χωρίζεται σε τρεις ζώνες, τους Κάτω, τους Μεσαίους και τους Πάνω Μύλους, που με την σειρά τους ανήκουν στο Δημοτικό διαμέρισμα των Μελάνων και βρίσκονται στο νοτιοανατολικό μέρος της ομώνυμης κοιλάδας.

Κάτω Μύλοι το πρώτο χωριουδάκι συναντάς ένα σκηνικό πρωτόγνωρο για κάποιον που ζει στην πόλη. Εκεί λες και ο χρόνος έχει σταματήσει πριν από εκατό χρόνια. Βλέπεις χαμηλά μονώροφα σπίτια με τις αυλές άδειες από ανθρώπους τα περισσότερα, μνημεία αλλοτινών εποχών. Ένα δύο στενόχωρα δωμάτια για να εξυπηρετούν τις ανάγκες της πολύτεκνης οικογένειας, το ένα είναι το μαεριό (κουζίνα) κι ο χώρος υποδοχής και τα άλλο η κρεβατοκάμαρα του σπιτιού. Έξω στην αυλή που είναι πιο ευρύχωρη, ένα δωμάτιο ακόμα ο ματζές η μυτάτος χώρος που έβαζαν τα ζώα και το φουρναριό αποτελούν τα βοηθητικά υποστατικά του σπιτιού.

Μεσαίοι Μύλοι:  Στο δεύτερο χωριουδάκι διακρίνεις μια άλλη νεότερη εποχή της δεκαετίας του 30. Μια συστάδα από διώροφα σπίτια 5 εως 6 όλα κι όλα αγωνίζονται να προστατευτούν το ένα δίπλα στο άλλο, λες και νοιώθουν την αγωνία της διαφαινόμενης εγκατάλειψης. Τα τροχοφόρα εδώ δεν φθάνουν, με αποτέλεσμα το ασβεστωμένο πλακόστρωτο δρομάκι να διατηρεί για κάμποσο καιρό την ομορφιά του με την φροντίδα της ηλικιωμένης Μυλιώτισσας νοικοκυράς. Η ομορφιά και η καλαισθησία είναι έμφυτη κληρονομιά στις νοικοκυράδες του χωριού. Στόρια χειροποίητα ντύνουν τα παράθυρα ενώ υπέροχες δαντέλες στολίζουν τα ντουλάπια κι άλλες γωνιές του σπιτιού.

Πάνω Μύλοι ακολουθώντας ξανά το δρόμο των νερών για τους πάνω μύλους οι εικόνες της φύσης που ανακαλύπτεις είναι μοναδικές. Άλλωστε το στoιχείo του νερού είναι εδώ το κυρίαρχο. Η γοητεία που αναδεικνύεται με τους καταρράκτες και την αέναη κίνηση των νερών φροντισμένα απ’ τη φύση μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια δημιουργούν στιγμές μαγείας. Στους πάνω Μύλους συνυπάρχει το παλιό με το καινούργιο. Εδώ γίνονται προσπάθειες συντήρησης και αναπαλαίωσης αρκετών σπιτιών που δείχνουν όμως αρκετό μεράκι, αγάπη και σεβασμό στη παράδοση. Και αφού βρίσκεσαι εκεί αξίζει τον κόπο ακολουθώντας το παραδοσιακό μονοπάτι και πάντα δίπλα στο δρόμο των νερών να φτάσεις μέχρι το Φλεριό που είναι η συνέχεια μιας διαδρομής αστείρευτης φυσικής ομορφιάς.

Ποταμιά:  Από τα ομορφότερα και τα πιο παραδοσιακά χωριά της Νάξου είναι η Ποταμιά. Απέχει μόλις οκτώ χιλιόμετρα από το λιμάνι της χώρας και είναι φωλιασμένη σε μια καταπράσινη κοιλάδα με αιωνόβια πλατάνια, πολλά περιβόλια και ποικίλες άλλες ομορφιές που αφήνουν έκθαμβο τον επισκέπτη. Το όνομά της το πήρε από τα ποτάμια που τη διασχίζουν και δε σταματούν να τρέχουν χειμώνα καλοκαίρι.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Κύρια προϊόντα της είναι το λάδι, τα εσπεριδοειδή, τα κηπευτικά και τα τυροκομικά.

Κατά τα πρώτα έτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίες, όπως μαρτυρούν τα παλαιά ερείπια, ο πρώτος συνοικισμός στην κοιλάδα της Ποταμιάς ήταν τα Ζήρια. Στη συνέχεια κτίστηκε και άλλος συνοικισμός, αυτός του «Ψαρρού», ο οποίος βρισκόταν στη Μεσαία Ποταμιά, μπροστά από το σημερινό Δημοτικό Σχολείο. Τα ερείπια που υπάρχουν εκεί αλλά και πλήθος παραδόσεων μαρτυρούν την ύπαρξή του. Ταυτόχρονα, σε μικρή απόσταση από αυτόν δημιουργήθηκε νεκροταφείο στη θέση «Σκλάβες» ή «Μνηματάκια», όπου έθαπταν οι κάτοικοι τους νεκρούς τους. Αργότερα κτίστηκε και ο τρίτος συνοικισμός, ο Λιεράδος, στις όχθες του ποταμού και στα 200 μέτρα από το σημερινό Δημοτικό Σχολείο. Αργότερα ανεγέρθησαν τα υπάρχοντα σήμερα τρία χωριά, τα οποία αποτελούν την κοινότητα της Ποταμιάς.

Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να περιπλανηθεί στα πέτρινα φυσικά περιπατητικά μονοπάτια, να επισκεφτεί το Απάνω Κάστρο και την Κόρη της Ποταμιάς (άγαλμα γυναίκας). Δεν πρέπει να παραλείψει να επισκεφτεί το μαρμάρινο «βρυσάκι του Φαρακσού», για το οποίο οι θρύλοι αναφέρουν ότι οι Φράγκοι οικοδεσπότες διαμόρφωσαν την πρωτόγονη όψη του για να κάθονται οι αρχόντισσές τους στα γύρω κανάλια και να συζητούν τους ρομαντικούς έρωτές τους με τους φιλήδονους άρχοντες. Ακόμα, στα νοτιοδυτικά της Κάτω Ποταμιάς θα συναντήσει κανείς το κτήμα Άγιος Μάμας και τη βυζαντινή εκκλησία του ένατου αιώνα, την Παναγιά, καθώς και 34 άλλες παλαιές εκκλησίες και εξωκλήσια που είναι διασκορπισμένα και στους τέσσερις συνοικισμούς. Τέλος, κάθε επισκέπτης που θα βρεθεί στο γραφικό αυτό χωριό μπορεί να γευτεί τους πιο νόστιμους σπιτικούς μεζέδες στα παραδοσιακά μαγαζιά του, καθώς επίσης και τη φιλοξενία, την καλοσύνη και την ευγένεια των ανθρώπων της Ποταμιάς.

Σαγκρί:  Σαγκρί, το καμάρι της Νάξου! Το χωριό πάνω στο λόφο με τον ανοιχτό ορίζοντα. Ένας «μικρός Μυστράς», όπως το αποκαλούν, λόγω της πληθώρας των βυζαντινών εκκλησιών που έχει στην περιοχή του.

Μέσα στο χωριό είναι το φημισμένο μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου, που λειτούργησε και σαν κρυφό σχολειό στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο. Κοντά στο χωριό βρίσκεται και ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος του νησιού, ο Γύρουλας με τον πρόσφατα αναστηλωμένο Ναό της Δήμητρας και πλάι του ένα αξιόλογο Μουσείο.

Ο Γύρουλας βραβεύτηκε το 2004 από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την EUROPA NOSTRA «για την ευαισθησία που επιδείχθηκε κατά την αναστήλωση του σημαντικού αυτού μνημείου και την επιτυχημένη ενσωμάτωσή του στο φυσικό του περιβάλλον».

Το χωριό φημίζεται και για τους ενετικούς του πύργους, δύο από τους οποίους, ερειπωμένοι, είναι στο Κάτω Σαγκρί, ένα διατηρητέο οικισμό, ενώ ένας τρίτος, ο Πύργος του Παλαιολόγου, αναπαλαιωμένος, βρίσκεται σε απόσταση 20΄.

Δεν είναι όμως μονάχα οι βυζαντινές εκκλησιές και οι αρχαιότητες που κάνουν το Σαγκρί να ξεχωρίζει. Είναι κυρίως οι μαγευτικές παραλίες του με την κατάλευκη αμμουδιά και τα υπέροχα χρώματα της θάλλασσας.

Ξακουστή η Μικρή Βίγλα με το βραχώδη λόφο που χωρίζει δυο πανέμορφες αμμουδιές, της απάνεμης Βίγλας και του Ορκού. Στον Ορκό συγκεντρώνονται το καλοκαίρι οι champions του wind surfing για να απολαύσουν αυτό το σπορ, επωφελούμενοι από το δροσερό μελτέμι του Αιγαίου.

Μετά την Μικρή Βίγλα οι εκτεταμένες αμμουδιές Καστράκι και Γλυφάδα που καταλήγουν στους μαγευτικούς όρμους του Αλυκού και το υπέροχο δάσος από μικρούς κέδρους, που ξεπροβάλλουν πάνω στη λευκή άμμο. Ένα τοπίο μοναδικό στο νησί.

Πλάι σ΄αυτές τις υπέροχες παραλίες υπάρχουν αρκετά ξενοδοχεία, βίλες και ενοικιαζόμενα δωμάτια για να απολαύσει ο επισκέπτης μια παραμονή όσο γίνεται πιο ευχάριστη μέσα σʼ ένα όμορφο και φιλόξενο περιβάλλον.

Για να χαρεί τον ήλιο και τη θάλασσα όσο πουθενά αλλού.

Σκαδό:  Το Σκαδό είναι ένα χωριό με ξεχωριστή ομορφιά, περιτριγυρισμένο με δέντρα, που το καλοκαίρι είναι πηγές όασης και γαλήνης για τους επισκέπτες.

Θεωρείται ότι πήρε το όνομά του από τη λέξη «ισκάς – άδος» που σημαίνει σύκο, επειδή είχε πολλές συκιές ή από το «σκιερό» εξαιτίας της σκιάς των δέντρων του.

Έχει όμορφα δίπατα σπίτια, με τα χαρακτηριστικά της τοπικής αρχιτεκτονικής, πολλά από τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί.

Στην άκρη του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας (εορτάζει 15 Αυγούστου), η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Είχε ξεκινήσει η εκκλησία αλλά οι κάτοικοι του χωριού είχαν διάφορες αγροτικές εργασίες και δεν είχαν το χρόνο να την ολοκληρώσουν. Κάποια μέρα ένας Σκαδιώτης βρήκε σʼ ένα μονοπάτι στο βουνό ένα σκουλαρίκι. Ρώτησε τίνος είναι και του είπαν ότι είχε έρθει περίπατο η θυγατέρα του Πασά και θα της έπεσε. Πήγε, λοιπόν, ο Σκαδιώτης στον Πασά και του έδωσε το σκουλαρίκι. Η κόρη του χάρηκε τόσο πολύ που παρακάλεσε τον πατέρα της να προσφέρει στον άνθρωπο αυτό ότι θέλει.

Ο Πασάς τον ρώτησε τι επιθυμεί και αυτός απάντησε πως το μόνο όνειρό του είναι να χτιστεί η εκκλησία.

Από εκείνη την ημέρα στρατιώτες του Πασά είχαν κλείσει τις εξόδους του χωριού και δεν άφηναν κανέναν από τους κατοίκους να βγει εάν δεν είχε εργαστεί συγκεκριμένες ημέρες στην εκκλησία. Έτσι πολύ γρήγορα ολοκληρώθηκε ο ναός της Παναγίας με τη βοήθεια των Τούρκων.

Το Σκαδό ανήκει στα σμυριδοχώρια, οι κάτοικοί του, δηλαδή, έχουν «μερίδιο» στα ορυχεία σμύριδας και εργάζονται σʼ αυτά. Στην ενασχόλησή τους με την εξόρυξη του σμυριγλιού ίσως, να οφείλεται ότι δεν έχουν πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις ούτε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και για το λόγο αυτό πολλά ήταν τα θύματα της πείνας σʼ αυτό το χωριό, την περίοδο της Κατοχής (υπάρχει και σχετικό μνημείο με τα ονόματα των θυμάτων).

Ένα από τα δύο ελαιοτριβεία που διαθέτει το Σκαδό, βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και επιδιώκεται να λειτουργήσει ως μουσειακός χώρος.

Στο χωριό υπάρχει μια πλουσιότατη σε υλικό λαογραφική συλλογή της Μαριγώς Πιτταρά, που αξίζει να επισκεφτείτε.

Στο Σκαδό, επίσης, λειτουργεί το Γυμνάσιο της ορεινής Νάξου.

6. Ιστορία και μυθολογία της Νάξου

Tο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, είναι ορεινή (Δρίος ή Οζιά ή Ζας,1004 μ.) με ανεπτυγμένη κτηνοτροφία. Παράγει τυροκομικά, εσπεριδοειδή, λάδι, ελιές, κρασί. Ορυχεία σμύριδας (ναξίας γης) λειτουργούν κοντά στον Απείρανθο. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει αξιόλογη τουριστική κίνηση, καθώς το αεροδρόμιο της (ένα χλμ. από τη Χώρα) τη συνδέει με την Αθήνα. Ακτοπλοϊκά, το νησί συνδέεται με τον Πειραιά (απόσταση 103 μίλια), τη Ραφήνα (το καλοκαίρι) και την Θεσσαλονίκη. Τακτική ακτοπλοϊκή επικοινωνία έχει το νηαί και με τις Αμοργό, Ανάφη, Δονούσα, Ηράκλεια, θήρα, Ίο, Κουφονήσι (Πάνω), Πάρο, Σύρο, Σχοινούσα και Φολέγανδρο. Το κα­λοκαίρι και με Αστυπάλαια, Κάλυμνο, Κω, Νίσυρο, Ρόδο, Σύμη, Τήλο και Ηράκλειο Κρήτης.

Τουριστική υποδομή και όμορφες αμμουδιές έχουν όλοι οι παραλιακοί οικισμοί με πρώτη την πρωιεύουσα και λιμάνι Νάξο ή Χώρα. Υπάρχουν επίσης οι παραθεριστικοί οικισμοί Αγία Αννα και Άγιος Προκόπιος με άμμο που χρυσίζει, ο Απόλλωνας με εκτεταμένη αμμουδιά, η Μικρή Βίγλα (αμμουδιά) και η Μουτοουνα (με βότσαλα). Το δίκτυο των οικισμών του νησιού συμπληρώνουν οι μεσόγειοι Άγιος Αρσένιος, Απείρανθος (πατρίδα του Μανόλη Γλέζου), Εγγαρές, Κορωνίδα, Κόρωνος, Μέλανες, Σαγκρί, Τραγαία και Φιλότι. Αρχοντικά, πύργοι και αρχαιότητες είναι διάσπαρτες στη Νάξο, ενώ αξιόλογα μουσεία υπάρχουν στη Χώρα και στην Απείρανθο.

Διόνυσος και Αριάδνη

Αρχικά, Θράκες φέρονται ότι κατοίκησαν το νησί, κουβαλώντας ο’ αυτό και τη λατρεία του Διονύσου. Η Νάξος είναι μια από τις περιοχές που διεκδικούν την «ιθαγένεια» του θεού του κρασιού, καθώς η μυθολογία παρέδωσε ότι, με εντολή του Δία, ο Διόνυσος ανατράφηκε στο βουνό Νύσα. Εκτός από τη Νάξο, όμως, Νύοα υπάρχει και στις Μ. Ασία, Βοιωτία, Παρνασσό, Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη, Εύβοια, Λιβύη, Αίγυπτο κι άλλου. Στα υπέρ της Νάξου είναι ο μύθος που συνδέει τον Βάκχο με τον Θησέα και την Αριάδνη: με τη βοήθεια της κόρης του Μίνωα, Αριάδνης, ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο μέσα στον Λαβύρινθο. Ο ήρωας ξαναμπήκε στο πλοίο μαζί με τους συντρόφους του για να επιστρέψει στην Αθήνα.   Η   ερωτευμένη Αριάδνη τον ακολούθησε. Επιασαν λιμάνι στη Νάξο για να ξεμουδιάσουν. Βγήκαν στη στεριά αλλά την Αριάδνη την πήρε ο ύπνος στην ακρογιαλιά.

Όταν κάποια στιγμή ξύπνησε, διαπίστωσε πως ο καλός της είχε φύγει εγκαταλείποντας την στο νησί. Αυτοκτόνησε ή σκοτώθηκε από βέλος της Αρτεμης. Όμως κάποιοι άλλοι μύθοι τα λένε αλλιώς: την είχε δει ο θεός Διόνυσος, την ερωτεύτηκε και ζήτησε από τον Θησέα να του την αφήσει και να φύγει. Ο Θησέας υπάκουσε στη θεϊκή εντολή. Ο θεός, λένε, κατέκτησε τη βασιλοπούλα και την πήρε μαζί του στον Όλυμπο. Οι κακές γλώσσες πάντως είπαν πως όλα αυτά με τον Διόνυσο ήταν κατοπινές επινοήσεις των Αθηναίων, για να ξεπλύνουν τη μνήμη του ήρωα τους. Υπήρχαν και κάποιες διαδόσεις που έλεγαν ότι δεν την πόθησε ο Διόνυσος αλλά ο Ώναρος, ιερέας του θεού. Κι ότι ο Θησέας δεν είχε κανένα πρόβλημα να του την αφήσει.

Οι Θρακες και οι Γίγαντες

Είχε προηγηθεί η ιστορία με τους Αλωάδες: τους δίδυμους Γίγαντες Ώτο και Εφιάλτη, τυπικά γιους του Αλωέα αλλά στην πραγματικότητα παιδιά του Ποσειδώνα. Αυτό όμως ελάχιστοι το ήξεραν και ο Αλωέας δεν ήταν ανάμεσα τους. Ούτε, άλλωστε, ήταν εκεί το θέμα. Όλο το πρόβλημα εστιαζόταν στο γεγονός ότι ο’Ωτος ποθούσε την Αρτεμη κι ο Εφιάλτης την Ήρα.

Για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις τους, έβαλαν το βουνό Όσσα πάνω στον Όλυμπο και το Πήλιο πάνω στην Όσσα, με σκοπό να φτάσουν στους θεούς που τα βρήκαν σκούρα: ένας χρησμός έλεγε ότι δεν υπήρχε τρόπος οι δυο Γίγαντες να πεθάνουν, εκτός κι αν συνέβαινε να αλληλοσκοτωθούν. Ο θεός Απόλλωνας κατέβασε τη λυτρωτική ιδέα κι ορμήνεψε την αδελφή του, Άρτεμη, τι να κάνει. Εκείνη μήνυσε στον Ώτο πως ήταν τρελά ερωτευμένη μαζί του και του έδωσε ραντεβού οτη Νάξο.

Γεμάτος πόθους, αυτός πήγε την οριομένη ώρα στο ραντεβού αλλά κουβάλησε μαζί του και τον δίδυμο αδελφό του, Εφιάλτη, που, γι’ άγνωστο λόγο, νόμισε ότι κι εκείνον θα τον περιμένει στο νησί η Ήρα. Απογοητεύτηκε που δεν την βρήκε εκεί. Η Άρτεμη όμως ήταν συνεπής.

Ο Εφιάλτης ζήτησε από τον αδελφό του να μοιραστούν την θεά. Ο Ώτος του το αρνήθηκε. Τα δυο αδέλφια άρχισαν να μαλώνουν. Τότε, η Άριεμη μεταμορφώθηκε οε ελάφι. Τα δυο αδέλφια βρήκαν καινούρια απασχόληση κι άρπαξαν τα κοντάρια τους, να κυνηγήσουν τη μεταμορφωμένη Άρτεμη. Με τη μορφή ελαφιού εκείνη, πήγε και στάθηκε ανάμεσα τους. Τα αδέλφια εκτόξευσαν τα κοντάρια τους εναντίον του ελαφιού. Όμως, την ίδια στιγμή, το ελάφι εξαφανίστηκε, οπότε τα κοντάρια βρήκαν τα δυο αδέλφια κατάστηθα. Είχαν αλληλοσκοτωθεί, όπως προέβλεψε ο χρησμός. Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή: Θράκες από τη Στρογγυλή, κατοπινή Δία, τελικά Νάξο, άρπαξαν τη μητέ­ρα των Γιγάντων, Ιφιμέδεια, και την αδελφή τους, Παγκρατΐδα, και τις πήγαν στο νησί. Εκεί, πάντρεψαν την όμορφη Παγκρατίδα με τον αρχηγό τους, Αγασσαμενό, τον οποίο ανακήρυξαν βασιλιά της Νάξου. Ο Αλωέας έστειλε τους γιους του, Ώτο και Εφιάλτη, να βρουν τη μάνα και την αδελφή τους και να τις γυρίσουν πίσω. Οι Αλωάδες Γίγαντες έφτασαν στη Νάξο, νίκησαν τους Θράκες, κυρίευσαν το νησί και πήραν την εξουσία. Κάποια στιγμή όμως, τσακώθηκαν μεταξύ τους κι αλληλοσκοτώθηκαν. Από τότε, οι κάτοικοι της Νάξου τους λάτρεψαν ως θεούς του τόπου. Το νησί πήρε το τελικό του όνομα, Νάξος, όταν έφτασε εκεί ο επώνυμος ήρωας, Νάξος, ως οικιστής, επικεφαλής αποίκων από την Κρήτη. Ο Νάξος είχε γεννηθεί ως καρπός του έρωτα του θεού Απόλλωνα με την Ακάλλη, κόρη του βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα.

Τα σκοτεινα χρόνια

Στα 3200 π.Χ., στη Νάξο κατοικούσε μικρόσωμος λαός που ανήκε στο λεγόμενο μεσογειακό υπόστρωμα. Οι κάτοικοι ζούσαν σε ανοχύρωτο παράλιο οικισμό και είχαν ανεπτυγμένη ναυτιλία. Γύρω στα 2500 π.Χ., κάποιος εξωτερικός κίνδυνος τους ανάγκασε να αποσυρθούν στους λόφους, οε οχυρωμένους οικισμούς.

Τα επόμενα εξακόσια χρόνια ως το 1900 π.Χ., ήταν ναυτικοί, έμποροι και πειρατές. Η Νάξος γνώρισε ακμή και πλούτο. Στη μινωική εποχή, δέχτηκε αποίκους από την Κρήτη. Τον 14ο π.Χ. αιώνα, υπήρχαν στη Νάξο εγκαταστάσεις Αχαιών. Στα μέσα τοϋ 13ου αιώνα, είχαν συστήσει «κοινή» (δεσμό αλληλοϋποστήριξης) με τους κατοίκους της Αττικής και των γύρω νησιών. Τον 12ο αιώνα, κοσμούσαν τα αγγεία τους με την μυκηναϊκή εικονιστική διακόσμηση. Της εποχής αυτής είναι ο τάφος που εντοπίστηκε στη θέση «Απλώματα» . Οι Ιωνες έφτασαν στη Νάξο μετά το 1000 π.Χ. Είχαν αρχηγό τον Νηλέα, γιο του νεκρού βασιλιά της Αθήνας, Κόδρου. Στο νησί τους έριξε θαλασσοταραχή. ‘Οταν ο καιρός ησύχασε, ο Νηλέας συνέχισε για τη Μικρά Ασία, όπου έκτισε την αποικία της Μιλήτου. Κατ’ άλλους, Ίωνες οικιστές του νησιού ήταν ο Τήλεκλος και ο Αρχέτιμος. Οπωσδήποτε, οι αμέσως επόμενοι αιώνες αποδείχτηκαν σκληροί για τους νησιώτες.

Κάποιοι συνεννοήθηκαν με κατοίκους της Χαλκίδας και μαζί ξενιτεύτηκαν στη Σικελία, όπου ίδρυσαν αποικία που βάφτισαν Νάξο.

Η Νάξος γνώρισε καινούρια ακμή ανάμεσα στα 700 και 500π.Χ., όταν ο ανταγωνισμός της με τη γειτονική Πάρο και τη Μίλητο, στις θάλασσες, την κατέστησε πλούσια, ισχυρή και με τη δυνατότητα, όπως γράφει ο Ηρόδοτος, να παρατάξει στρατό από 8.000 οπλίτες. Γλύπτες δημιούργησαν εκεί ολόκληρη σχολή καλλιτεχνικής τάσης. Απόδειξη του πλούτου της είναι τα αφιερώματα στο ιερό της Δήλου και στη θεά Αθηνά, στην Ακρόπολη της Αθήνας. Με την Αθήνα άλλωστε, η Νάξος συνδέθηκε «σε επίπεδο δικτατόρων».

ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Στη Νάξο κυβερνούσαν οι ολιγαρχικοί (η τάξη των «παχέων», όπως τους έλεγαν), ενώ αιρετός άρχοντας ήταν ο Λύγδαμης. Οι κοινωνικές εξεγέρσεις καταπνίγονταν αλλά κάποιο ανάξιο λόγου επεισόδιο γύρω στα 550 π.Χ. έδωσε στον Λύγδαμη την ευκαιρία να επιβάλει τυραννίδα (δικτατορία). Σύντομα ανατράπηκε αλλά, όσο ήταν στα πράγματα, βοήθησε τον Πεισίστρατο να καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα και τον Πολυκράτη στη Σάμο.

Μακριά από την πατρίδα του, ο Λύγδαμης προετοίμαζε την επιστροφή του. Ζήτησε από τον Πεισίστρατο και τον Πολυκράτη να του ανταποδώσουν την «εξυπηρέτηση». Στα 536 π,Χ, ξαναπήρε την εξουσία. Εφεύρισκε χίλιους λόγους για να φορολογήσει τους αριστοκράτες και να κάνει έργα. Στα 525 π.Χ., οι αριστοκρατικοί, με τη βοήθεια Σπαρτιατών, τον ανέτρεψαν. Οριστικά αυτή τη φορά.

Η εξουσία των «παχέων» επανήλθε, χωρίς ο τόπος να ειρηνεύσει. Κοινωνικές αναστατώσεις διαδέχοντανημιατην άλλη, ώσπου, τέλη του αιώνα, οι δημοκρατικοί κατέλαβαν την εξουσία και επέβαλαν το αθηναϊκό σύστημα που ήδη διάνυε τα πρώτα του χρόνια: την Δημοκρατία. ‘Οοο να γίνουν όλα αυτά, η Νάξος είχε επιβάλει επικυριαρχία στη γειτονική Πάρο, την Άνδρο κι άλλα νησιά.

Οι διωγμένοι ολιγαρχικοί κατέφυγαν στη Μίλητο. Εκεί διορισμένος από τους Πέρσες τύραννος ήταν ο Ιστιαίος. Οι εξόριστοι πλησίασαν τον ανιψιό του, Αρισταγόρα, και ζήτησαν τη βοήθεια του για να ξαναπάρουν την εξουσία στη Νάξο.

Ο Αρισταγόρας γνώριζε καλά τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος, κα­θώς το νησί διέθετε αξιόμαχο στρατό. Επίσης, όμως, γνώριζε ότι η Νάξος βρίσκεται σε στρατηγική θέση στο Αιγαίο, άριστη βάση εξόρμησης προς την Εύβοια και την Αττική. Ζήτησε την βοήθεια του Αρταφέρνη, σατράπη των Σάρδεων και προϊσταμένου του Ιστιαίου. Του υποσχέθηκε τα πλούτη του νησιού και επέκταση της περσικής κυριαρχίας.

Καλού κακού, ο Αρταφέρνης ζήτησε την άδεια του Μεγάλου Βασιλιά Δαρείου Β’. Η επιχείρηση ντύθηκε με όλη την επισημότητα που προέκυπτε από την εμπλοκή του Πέρση μονάρχη: 200 (ιωνικά κυρίως) πλοία κι ανάλογος στρατός κινήθηκαν εναντίον της Νάξου, με αρχηγό τον Αρισταγόρα και υπαρχηγό τον Πέρση Μεγαβάτη. Καλοκαίρι του 499 π.Χ., η αρμάδα βρέθηκε μπροστά στη Νάξο. Τέσσερις μήνες αργότερα, ο Αρισταγόρας και ο Μεγαβάτης αποχώρησαν νικημένοι.

Αντιμετωποι με τους Περσες

Οι κάτοικοι της Νάξου τους περίμεναν κατάλληλα τοιμασμένοι. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι είχαν ειδοποιηθεί από τον ίδιο τον Μεγαβάτη που είχε συγκρουστεί με τον Αρισταγόρα και ήθελε να τον εκδικηθεί.

Ο ιστορικός Roussel . G. Glotz εξέφρασε την άποψη ότι τους Ναξιώτες ειδοποίησε ο ίδιος ο Αρισταγόρας, ο οποίος δεν ενδιαφερόταν για τη Νάξο αλλά για την κινητοποίηση του ιωνικού στόλου χωρίς να προκαλέσει τις περσικές υποψίες, καθώς από καιρό ετοίμαζε την Ιωνική Επανάσταση.

Ο Ηρόδοτος αντίθετα, υποστηρίζει ότι η επανάσταση των Ιώνων προκλήθηκε, επειδή απέτυχε η εκστρατεία εναντίον την Νάξου. Υπάρχει όμως και η πιο απλή εκδοχή ότι τους υπερασπιστές του   νησιού ειδοποίησαν απλά μέλη πληρωμάτων των πλοίων (Ίωνες), όταν έμαθαν τον σκοπό  της εκστρατείας. Το ίδιο άλλωστε έκαναν και εννιά χρόνια αργότερα, στον Μαραθώνα, όταν ειδοποίησαν τον Μιλτιάδη ότι οι Πέρσες ήταν έτοιμοι να επιτεθούν.

Όπως και να έχει το ζήτημα, η δημοκρατική μεταπολίτευση στη Νάξο έγινε αιτία ή υπήρξε η αφορμή να ξεσπάσουν οι Περσικοί πόλεμοι: είτε επειδή ο ίδιος ο Αρισταγόρας προετοίμαζε ένοπλη εξέγερση είτε   επειδή αναγκάστηκε να το κάνει, εκδηλώθηκε η Ιωνική Επανάσταση. Κατά τον Ηρόδοτο, ο τύραννος Ιστιαίος έμαθε ότι ο σατράπης των Σάρδεων ετοίμαζε ειδική υποδοχή στον Αρισταγόρα που τον παρέσυρε σε μπελάδες κι έγραψε προειδοποιητικό μήνυμα στο κεφάλι ενός δούλου, τον οποίο εστείλε στον ανιψιό του. Ο Αρισταγόρας κούρεψε τον δούλο γουλί, διάβασε το μήνυμα και, μόλις τα περσικά στρατεύματα διαλύθηκαν (τότε οι στρατοί δεν απαρτίζονταν από μονίμους), συγκάλεσε  τον Μίλητο συνέλευση και εξήγγειλε την επανάστάση. Ήταν το 499 π.Χ. Στα 494 π.Χ., η επανάσταση είχε σβήσει με την ολοκληρωτική κατεδάφιση της Μιλήτου. Δυο χρόνια αργότερα (492), ο Μεγάλος Βασιλιάς Δαρείος Β’ έστελνε τον γαμπρό του, Μαρδόνιο, να κυριεύσει την Ελλάδα, «οε αντίποινα για τη βοήθεια που οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς είχαν προσφέρει στους επαναστατημένους ‘Ιωνες», σύμφωνα με τον Ηρόδοτο.

Ο περσικός στόλος τσακίστηκε στον Άθω, όπου τον βρήκε άγρια τρικυμία: 300 πλοία βυθίστηκαν, 20.000 άνδρες πνίγηκαν. Χρειάστηκαν δυο χρόνια, ώσπου να ναυπηγηθεί νέος στόλος. Απέπλευσε την άνοιξη του 490 π.Χ. με αρχηγούς τον Δάτη και τον Αρταφέρνη, ομώνυμο γιο του σατράπη των Σάρδεων. Οι Πέρσες έφτασαν αιφνιδιαστικά στη Νάξο και την πήραν. Η πόλη καταστράφηκε και οι ναοί πυρπολήθηκαν.

Όσοι από τους κατοίκους της δεν πρόλαβαν να διαφύγουν στα γύρω βουνά, αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν δούλοι. Τον επόμενο χρόνο, ο νικητής της μάχης του Μαραθώνα, Μιλτιάδης, προσπάθησε να την ανακτήσει αλλά απέτυχε. Το νησί επρόκειτο να μείνει υπόδουλο στην Περσία ως το 479.

Μόλις έμαθαν την κατάληψη της Νάξου, οι κάτοικοι της γειτονικής Δήλου έφυγαν στην Τήνο. Ο περσικός στόλος έπιασε στη Ρηνεια (Μεγάλη Δήλο), ο Δάτις πέρασε στη ( Μικρή) Δήλο, θυσίασε οτον θεό Απόλλωνα, κάλεσε τους κατοίκους να επιστρέψουν κι απέπλευσε χωρίς να προκα­λέσει καταστροφές. Μόλις έφυγε, οι κάτοικοι της Δήλου ξαναγύρισαν. Σχεδόν αμέσως, φοβερός σεισμός έπληξε το ιερό νησί.

Πάλη με τους Αθηναίους

Η Νάξος απαλλάχτηκε από τους Πέρσες στα 479 Π.Χ., αμέσως μετά τη μάχη στις Πλαταιές και ενώ είχε προηγηθεί η νικηφόρα για τους Έλληνες ναυμαχία στο Αρτεμίσιο (480). Το νησί εντάχθηκε στην Αθηναϊκή συμμαχία που, με κέντρο τη Δήλο, ουοτάθηκε τότε. Ως ισχυρή πόλη, δεν πλήρωνε «συμμαχικό φόρο» αλλά συνεισέφερε επανδρωμένα πλοία. Στα 469 Π.Χ., ήταν η πρώτη που αποστάτησε. Τρία χρόνια αργότερα (466) κι έπειτα από μακρά πολιορκία, οι Αθηναίοι την κατέλαβαν.

Στα 454 π.Χ., ο Περικλής έστειλε 500 κληρούχους να μοιραστούν στη Νάξο και στην Πάρο. Μετά από μισό αιώνα, με την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο (404 π.Χ.), οι νικητές εγκατέστησαν σπαρτιατική φρουρά στο νησί. Η κατοχή εξελίχθηκε σε συμμαχία. Συμμαχικός στόλος της Σπάρτης και της Νάξου προχώρησε σε επίθεση εναντίον της Αθήνας, στα 376 π.Χ.. Ο αθηναϊκός στόλος (83 πλοία υπό τον Χαβρία) εμφανίστηκε στη Νάξο, την πολιόρκησε και την κατέλαβε. Με διάλειμμα ενός χρόνου, όταν πέρασε στην επιρροή της Θήβας (364 – 363 π.Χ.), η αθηναϊκή κατοχή κράτησε περίπου σαράντα χρόνια και οι κάτοικοι της Νάξου υποχρεώνονταν να πηγαίνουν στην Αθήνα για να δικαστούν. Στα 338 π.Χ., τους Αθηναίους διαδέχτηκαν οι Μακεδόνες κι αυτούς οι Πτολεμαίοι της Αιγύπτου (315 π.Χ), ενώ το 41 π.Χ. πέρασε στην κατοχή των Ρωμαίων. Τη βυζαντινή περίοδο, νέα πόλη χτίστηκε στα νότια του νησιού, το οποίο λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς πειρατές (650 μ.Χ).

Όταν οι δούκες εξουσίαζαν το Αιγαίο από τη Νάξο

Στα 1202, οι αρχηγοί, παρατρεχάμενοι, αξιωματι­κοί, στρατιώτες κι όλο το κακό συναπάντημα που συναποτέλεσε τον στρατό της 4ης σταυροφορίας με σκοπό την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, είχαν μαζευτεί στη Βενετία. Συμφώνησαν το ναύλο για να τους περάσουν απέναντι οι Βενετσιάνοι με τα πλοία τους αλλά δεν διέθεταν και το ανάλογο χρήμα για να πληρώσουν.

Η παρουσία τους στη νησιωτική δημοκρατία όμως δεν προοιωνιζόταν κανένα καλό. Δεινός διπλωμάτης, πρεσβευτής άλλοτε της Βενετίας στην Κωνσταντινούπολη, ο 97χρονος δόγης Ερρίκος Δάνδολος ( 1105 -1205) πρότεινε στους σταυροφόρους, αντί για ναύλα, να κυριεύσουν την Ζάρα για λογαριασμό του. Δέχτηκαν. Πήραν τη Ζάρα.

Στα 1204, πήραν και την Κωνσταντινούπολη. Είπαν στον δόγη να γίνει αυτοκράτορας. Αρνήθηκε. Ζήτησε όμως τη διανομή των εδαφών και, ως γνώστης της περιοχής, έβαλε στο μερίδιο της Βενετίας κάθε λιμάνι που θα μπορούσε να την εξυπηρετήσει.

Πριν να πεθάνει, πρόλαβε να αναθέσει την κατάληψη των εδαφών στη βενετσιάνικη ιδιωτική πρωτοβουλία. Στα 1207, ένας Δάνδόλος, ο Ρενιε ανέλαβε να κατακτήσει τα κάστρα Μεθώνης και Κορώνης (τα πήρε το 1209). Κι ένας ανιψιός του δόγη, ο Μάρκος Σανούδος ( 1153 – 1227), ανέλαβε να πάρει τα νησιά των Κυκλάδων. Τα κυρίευσε κι έστησε το Δουκάτο του Αιγαίου με πρωτεύουσα τη Νάξο. Ο ίδιος αναγορεύτηκε δούκας. Είκοσι δούκες Σανούδοι αλλά και Νταλεκάρτσερι (Λομβαρδοί που από το 1205 μοιράζονταν την Εύβοια, υπό βενετσιάνικη επικυριαρχία) και Κρίσποι παρέλασαν ως κυρίαρχοι του δουκάτου τους επόμενους πάνω από τρεις αιώνες.

Απέκτησαν επαφή με την ελληνική ελίτ αλλά και τους Φράγκους ηγεμόνες. Ο Μάρκος Σανούδος (1153 -1227) παντρεύτηκε την αδελφή του αυτοκράτορα της Νίκαιας, Θεόδωρου Α’ Λασκάρεως. Ο Άγγελος Σανούδος (1194 -1262) τάχθηκε στους υποτελείς ομότιμους του ηγεμόνα της Αχαΐας. Ο Μάρκος Β’ Σανούδος (1262 -1303) έγινε όρκου υποτελούς στον Κάρολο τον Ανδεγαυικό. Ο Γουλιέλμος Α’ (δούκας στα χρόνια 1303 – 1323), όμως, απέτυχε να αποκαταστήσει την ενότητατου Δουκάτου. Έτοι κι αλλιώς, η Νάξος υπέφερε από τις λεηλασίες των πειρατών που το κράτος αδυνατούσε να αποκρούσει.

Δυο χρονιές απανωτά (1431 και 1432), Γενουάτες πειρατές αφάνισαν τα πάντα οτο νησί. Στα 1477, το χτύπησαν και Τούρκοι.

Στα ενδιάμεσα, σύντομες λεηλασίες και αιχμαλωσίες ανδρών για να πουληθούν δούλοι, επέφεραν τρομερά πλήγματα στη νησιωτική κοινωνία: η απογραφή του 1400 έδειξε ότι οι γυναίκες ήταν διπλάσιες από τους άνδρες.

Η βενετοκρατία καταλύθηκε το 1537, χρονιά που ο Αλγερινός ναύαρχος πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα πήρε τη Νάξο. Στα 1566, ο Σελίμ τη χάρισε στον Εβραίο τραπεζίτη Ιωσήφ Νάζι (βλ. Ιστορία της Ανδρου, «Τον καιρό των φέουδων»).

Μετά τον θάνατο του τραπεζίτη (1579), η Νάξος εντάχθηκε στις επαρχίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ένα περίεργο καθεστώς με Φράγκους γαιοκτήμονες, βενετσιάνικα αξιώματα (νούτζιος, καστελάνος κ.λπ.) ανακατεμένα με τουρκικά (μπαλής, απανωκυνηγαρης κ.ά.) και Έλληνες ελεύθερους και δουλοπάροικους ακολούθησε.

Ταυτόχρονα, όμως, οι Έλληνες πρόκριτοι εξασφάλισαν από την αρχή πλήθος προνόμια (απαλλαγή από το παιδομάζωμα κ.ά.). Ήδη τα προνόμια αυτά υπήρχαν πριν από το 1580, καθώς έχει βρεθεί έγγραφο του σουλτάνου της χρονιάς αυτής που τα ανανέωσε, μαζί με τα προνόμια άλλων έξι κυκλαδίτικων νησιών.

Στους επόμενους αιώνες, Βενετσιάνοι και Γάλλοι τυχοδιώκτες προσπάθησαν να κυριεύσουν το νησί, το οποίο βρέθηκε υπό ρωσική κατοχή στα 1770 με 1774.

Στην Επανάσταση του 1821 δεν μετείχε η Νάξος, καθώς οι Έλληνες εμποδίστηκαν από το λατινικό στοιχείο που τότε ακόμα πλειοψηφούσε στο νησί. Στα 1824, έφτασαν να διώξουν τους αντιπροσώπους των Ελλήνων. Στα χρόνια των δικτατόρων (Πάγκαλου και Μεταξά), η Νάξος έγινε τόπος εξορίας των πολιτικών τους αντιπάλων.

7. Ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα – μηχανάκια στη Νάξο

Συνεργαζόμαστε με κάποια γραφεία ενοικιάσεων στη Νάξο. Μπορείτε να βρείτε τα στοιχεία επικοινωνίας τους παρακάτω. Τα αυτοκίνητα και τα μηχανάκια μπορούν να παραδωθούν στο λιμάνι της Νάξου και να τα αφήσετε στο λιμάνι

ΠΡΟΣΟΧΗ

Οταν ενοικιαζετε οχημα σε οποιοδηποτε νησι, πρωτου υπογραψετε το συμβόλαιο, διαβαστε προσεχτικα τα μικρα γραμματα τα οποια βρισκονται στη πισω πλευρα του συμβολαιου.

Ελεξτε προσεχτικα την κατασταση του οχηματος πριν το παρετε, αν υπαρχουν προηγουμενες ζημιες οπως γρατζουνιες, εσωτερικες ζημιες κ.τ.λ πειτε τα στον υπαλληλο ωστε να εχει υποψην του για να μη πληρωσετε εσεις τις ξενες ζημιες.

Ο ελαχιστος χρονος ενοικιασης οχηματος ειναι 24 ωρες και στη τιμη συμπεριλαμβανεται και το Φ.Π.Α

Δεν δινουμε οχηματα χωρις το απαραίτητο διπλωμα οδηγησης.

Προσπαθήσαμε να σας μαζέψουμε όσες πιο πολλές πληροφορίες για το νησί και θα προσπαθήσουμε εμείς οι ίδιες να κάνουμε τη διαμονή σας στο νησί μας αξέχαστη.  Αν χρειαστειτε κάτι το οποίο δεν υπαρχει ή δεν το βρίσκετε, σας παρακαλώ επικοινωνήστε με το [email protected] ή στα τηλέφωνα +30 6934620501 / +30 22840 24879 και θα χαρούμε να σας ακουσουμε.

 

COMPANY NAME	TYPE OF BUSINESS	LOCATION	TELEPHONE NUMBER
Apollon	Rent a car / motorbike	Chora / Naxos	+30 22850 23175
Naxos vision	Rent a car / motorbike	Chora / Naxos	+30 22850 26200
MotoNaxos	Rent a car / motorbike	Chora / Naxos	+30 22850 23420
Maganari Naxos	Rent a car / motorbike	Chora Naxos	+30 69 77 391 488
Karabatsis tours	Rent a car / motorbike	Ayios Prokopios	+30 22850 41655

8. Χρήσιμες πληροφορίες για την Νάξο

Προσπαθήσαμε να σας μαζέψουμε όσες πιο πολλές πληροφορίες για το νησί της Νάξου και θα προσπαθήσουμε εμείς οι ίδιες να κάνουμε τη διαμονή σας στο νησί μας αξέχαστη.  Αν χρειαστειτε κάτι το οποίο δεν υπαρχει ή δεν το βρίσκετε, σας παρακαλώ επικοινωνήστε με το [email protected] ή στα τηλέφωνα +30 6934620501 / +30 22840 24879 και θα χαρούμε να σας ακουσουμε.

Tο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, είναι ορεινή (Δρίος ή Οζιά ή Ζας,1004 μ.) με ανεπτυγμένη κτηνοτροφία. Παράγει τυροκομικά, εσπεριδοειδή, λάδι, ελιές, κρασί. Ορυχεία σμύριδας (ναξίας γης) λειτουργούν κοντά στον Απείρανθο. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει αξιόλογη τουριστική κίνηση, καθώς το αεροδρόμιο της (ένα χλμ. από τη Χώρα) τη συνδέει με την Αθήνα. Ακτοπλοϊκά, το νησί συνδέεται με τον Πειραιά (απόσταση 103 μίλια), τη Ραφήνα (το καλοκαίρι) και την Θεσσαλονίκη. Τακτική ακτοπλοϊκή επικοινωνία έχει το νησί και με τις Αμοργό, Ανάφη, Δονούσα, Ηράκλεια, Σαντορινη, Ίο, Κουφονήσι (Πάνω), Πάρο, Σύρο, Σχοινούσα και Φολέγανδρο. Το καλοκαίρι και με Αστυπάλαια, Κάλυμνο, Κω, Νίσυρο, Ρόδο, Σύμη, Τήλο και Ηράκλειο Κρήτης.

Η ακτογραφία της Νάξου δεν παρουσιάζει κολπώσεις ανεπτυγμένες ούτε ασφαλείς φυσικούς λιμένες και εξ αυτού του λόγου οι κάτοικοι ασχολούνται περισσότερο με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες και πολύ λίγο με αλιευτικές. Στο Β-ΒΑ. άκρο της νήσου υπάρχει ο ορμίσκος του Απόλλωνα που παρέχει μερική ασφάλεια στα πλοία, κυρίως από ΝΔ ανέμους. Προς Δ. η χερσόνησος Στελίς σχηματίζει τον όρμο του Αγ. Προκοπίου, προς τα βόρεια του οποίου βρίσκεται η ομώνυμη πόλη Χώρα και ο κύριος λιμένας της νήσου. Τα πρώτα λιμενικά έργα ξεκίνησαν το 1919 με την ένωση της νησίδας Παλάτια ή Στρογγύλης ή Βάκχου. Τέλος προς Ν. υφίσταται ο ορμίσκος Πάνορμος που εξασφαλίζει τα πλοία από βορείους ανέμους. Γενικά η Νάξος έχει σχήμα ωοειδές και γεωφυσικά διακρίνεται στην ορεινή Νάξο (ανατολική και βόρεια) και στη πεδινή Νάξο (δυτική και νότια).

Γεωλογικά η Νάξος αποτελεί ένα πλούσιο γεωλογικό πάρκο από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα μη αξιοποιήσιμο ακόμη. Τα πετρώματα αυτά είναι κυρίως κρυσταλλοπαγείς σχιστόλιθοι, γνεύσιοι και μάρμαρα σε εναλλασσόμενα στρώματα με όγκους γρανίτη, κοντά σχετικά στη πόλη της Νάξου και στο ΒΔ. τμήμα της νήσου. Πετρώματα πλειστόκαινου περιόδου υπάρχουν στη χερσόνησο της Στυλίδας, κυρίως ψαμμίτες, καθώς και Β., ΒΑ. κοντά στις παράκτιες περιοχές της νήσου. Επίσης απαντώνται και πλούσια εκρηξιγενή πετρώματα κοντά στις Εγγαρές και αλλού. Εκτός όμως των μαρμάρων στο κέντρο και ΒΑ. κοντά στη Κόρωνο, υπάρχουν επίσης τα περίφημα κοιτάσματα σμύριδας.

Τη Νάξο κατατέμνει από Β. προς Ν. μία ορεινή ράχη σχεδόν ενιαία γυμνή και βραχώδης με υπέροχες γεωλογικές μορφές κυρίως στη κεντρική πλευρά της, κοντά στη Κεραμωτή και στη νότια, σχηματίζοντας δύο κορυφές (όρη) τον Ζα (ή Ζευς) και το όρος Κόρωνος.

 

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΣΤΗ ΝΑΞΟ

Δήμος Νάξου:  +30 22853 60100

Επαρχείο Νάξου:  +30 22853 60100

Αστυνομικο τμημα στη Νάξο:  +30 22850 22100 / +30 22850 23280

Τουριστικη αστυνομια στη Νάξο:  +30 22850 23280

Τουριστικες πληροφοριες στη Νάξο:  +30 22850 29358

Λιμεναρχείο Νάξου:  +30 22850 22300

Αεροδρόμιο Νάξου:  +30 22850 23292 / +30 2285 0 23969

Υπολιμεναρχείο Νάξου:  +30 22850 22300

ΙΚΑ Νάξου:  +30 22850 22232

ΟΤΕ Νάξου:  +30 22850 22599

ΔΕΗ Νάξου:  +30 22850 24544

ΕΛΤΑ ταχυδρομειο Ναξου:  +30 22850 22211

Εφορια Νάξου:  +30 22850 00000

Κέντρο Υγείας στη Νάξο:  +30 22850 23333 / +30 22850 22346 / +30 22850 23867

Σταθμός Ταξί Ναξου:  +30 22850 22444

 

Προσπαθήσαμε να σας μαζέψουμε όσες πιο πολλές πληροφορίες για το νησί και θα προσπαθήσουμε εμείς οι ίδιες να κάνουμε τη διαμονή σας στο νησί μας αξέχαστη.  Αν χρειαστειτε κάτι το οποίο δεν υπαρχει ή δεν το βρίσκετε, σας παρακαλώ επικοινωνήστε με το [email protected] ή στα τηλέφωνα +30 6934620501 / +30 22840 24879 και θα χαρούμε να σας ακουσουμε.